Заказель. Капліца-пахавальня Ажэшкі.

Гісторыя

Капліца пабудавана ў 1849 годзе па праекце польскага архітэктара Францішка Яшчальд са згоды віленскага біскупа Анджэя Клонгевіча на ўскраіне парка як фамільны магільны склеп Ажэшкі і наступных уладальнікаў сядзібы: Бабрынскіх, Талочкаў.

Паводле мясцовай легенды, пасля падаўлення паўстання 1863-1864 гадоў у высокім шпілі капліцы, дзе знаходзілася невялікая камора, схаваўся маршалак Кобрынскага паўстанцкага атрада Рамуальд Траўгут. Гэты прытулак яму прапанавала Эліза Ажэшка, якая дапамагла перавезці Рамуальда ў Польшчу пасля таго, як пошукі паступова сціхлі. Варта адзначыць, што мужа Элізы - Пятра - саслалі ў Пермскую губерню за ўдзел у паўстанні.

Капліца скасавана ў 1865 годзе з-за таго, што «існаванне капліцы мае дрэнны ўплыў на шматлікіх слуг Заказеля, а адасобленасць маёнтка ўскладняе нагляд за польскай прапагандай» . Аднак з дазволу Галоўнага начальніка краю Міхаіла Мураева яна была перададзена памешчыку Каліксту Ажэшку для ператварэння ў «надмагільны помнік» з тлумачэннем: «паколькі капліца гэтая не была парафіяльнай і з'яўлялася ўласнасцю ўладальнікаў маёнтка, то ўласнасць і будынак трэба вярнуць Ажэшкам, аднак, каб капліца была перароблена ва магільны склеп са знішчэннем на ёй царкоўных купалоў і каб у будынку не засталося алтара і ніякіх прылад для богаслужэння»

У 1867 годзе рабіліся намаганні перабудаваць храм у праваслаўную царкву па праекце архітэктара Чэкмасава, супраць чаго выступіла навакольнае дваранства.

У 1915 годзе падчас Першай сусветнай вайны меднае пакрыццё даху было знята. Новы цынкавы дах быў выкладзены памешчыкам Караль Талочка, які набыў маёнтак у 1923 годзе.

Архітэктура

Помнік архітэктуры рэтраспектыўна-гатычнага стылю. Цэнтральнае квадратнае збудаванне пакрыта остроугольными двухсхільным дахамі, скрыжаванне якіх адзначана высокім чатырохгранным шатром з кантаваным шпілем і гатычным крыжом у завяршэнні. Стракатасць сілуэту і вертыкальную накіраванасць прасторавай кампазіцыі надаюць вуглавыя падвойныя пінаклі, паміж якімі ў гатычных парталах (чыгуннае мастацкае ліццё) размешчаны скульптуры евангелістаў.

Фасады багата спярэшчаныя контрфорсамі, згрупаванымі па кутах, яруснымі стрэлападобнасцю і трохпялёсткавымі нішамі. Арачны ўваходны партал упрыгожаны зверху круглымі гербамі Ажэшкі (мастацкае чыгуннае ліццё). Маляўнічае багацце будынка стваралася якасным «адкрытым» цагляным мурам, медным дахам, пабеленымі дэкаратыўнымі элементамі.

Зала перакрыта люстраным зборам, насычаным арнаментам з тонкіх ляпных рэбраў. Скульптурныя выявы евангелістаў (не захаваліся) размяшчаліся ў кутніх арачных нішах. Арачныя вокны і слыхавыя вокны з вокладкамі геаметрычнага малюнка, якія былі запоўненыя каляровымі вітражамі. Пад капліцай знаходзіцца склеп-пахавальня, куды сходы вядуць у цэнтры залы.

Бягучы стан

На дадзены момант капліца паступова разбураецца з-за недахопу фінансавання на яе аднаўленне або, прынамсі, кансервацыю. Вонкавая і ўнутраная тынкоўка амаль цалкам абвалілася, каляровыя вітражы не захаваліся, перакрыцці і дах у аварыйным стане. Мясцовымі ўладамі робяцца спробы сачыць за тэрыторыяй былога парка, сама капліца абгароджана плотам, уваходы зачыненыя кратамі. Але поўная адсутнасць фінансавання не дазваляе спыніць імклівы працэс разбурэння збудаванняў.

У 2008 годзе ў капліцы і каля яе праводзіліся археалагічныя раскопкі, у выніку якіх былі знойдзены астанкі прадстаўнікоў роду Ажэшкі, фрагменты слуцкага пояса, чалавечыя косці, бронзавыя рэшткі трунаў, адзення памерлых. Археалагічныя знаходкі выклікалі пэўную цікавасць да стану помніка, была падрыхтавана праектна-каштарысная дакументацыя на рэстаўрацыю капліцы. У лістападзе 2019 года на аб'екце былі пачаты супрацьаварыйныя работы, каб не дапусціць далейшага разбурэння славутасці. Рэстаўратары ачысцілі дах ад абломкаў, знізілі нагрузку на збор і прыкрылі яго ад ападкаў. У 2020 на капліцу-пахавальню ўсталявалі шасціметровы шпіль.