Ваўкавыскі ваенна-гістарычны музей імя П. Баграціёна

Стварэнне музея звязана з імем краязнаўцы-аматара Георгія Іосіфавіча Пеха (1897-1969), які доўгі час вывучаў гісторыю горада. Асаблівую ўвагу ён надаваў старажытнай гісторыі, праводзячы археалагічныя раскопкі. У 1935 годзе, грунтуючыся на сваіх асабістых калекцыях, Пех адкрыў у Ваўкавыску краязнаўчы музей. Пасля польскага паходу РСЧА і ўключэння Ваўкавыска ў склад БССР, на аснове старых калекцый, 1 студзеня 1940 года быў адкрыты абноўлены Ваўкавыскі краязнаўчы музей, дырэктарам якога стаў Пех. У 1940 годзе ён, разам з супрацоўнікамі Гродзенскага музея, пачаў раскопкі Шведскай гары ў Ваўкавыску і яго ваколіцах, што значна папоўніла фонды музея. Падчас Вялікай Айчыннай вайны фонды музея былі разрабаваны, і ён быў зачынены.

У 2001 годзе музей пераехаў у новы будынак, дзе цяпер размешчаны экспазіцыі «Войны XX стагоддзя» і «старажытны Ваўкавыск». Тут прадстаўлена багатая калекцыя археалогіі X-XIV стст., абмундзіраванне ваеннаслужачых Чырвонай Арміі, асабістыя рэчы савецкіх салдат і салдат Вермахта, а таксама калекцыя халоднай і агнястрэльнай зброі, дакументы і фатаграфіі, якія сведчаць аб гераізме беларускага народа. У новым будынку маецца выставачная зала, дзе праводзяцца выставы з уласных фондаў музея, а таксама камерцыйныя выставы з Санкт-Пецярбурга, Масквы і іншых гарадоў Расіі. Экспанаты музея таксама выстаўляюцца на міжнародных выставах.

У шасці залах мемарыяльнага доміка, які з'яўляецца помнікам архітэктуры пач. ХІХ стагоддзя, размясцілася экспазіцыя, прысвечаная падзеям канца ХVIII-першай паловы XIX стагоддзя. Багатую калекцыю зброі, рыштунку, абмундзіравання, сапраўды ўнікальны збор карцін і гравюр рускіх, французскіх, нямецкіх аўтараў можна ўбачыць у залах музея. У цяперашні час у музеі вядзецца актыўная навуковая праца. Фонды музея штогод папаўняюцца на 500 экспанатаў.

Музей займае два будынкі агульнай плошчай каля тысячы квадратных метраў. У яго фондах захоўваецца больш за 46 тысяч адзінак, з якіх каля 1 600 знаходзяцца на пастаяннай экспазіцыі. Сярод дзеючых выстаў « " старажытны Ваўкавыск у X-XIII стагоддзях. Барацьба славянскіх народаў з іншаземнымі захопнікамі», «Ваеннае мастацтва ў XIV — пачатку XIX стагоддзя», «Айчынная вайна 1812 года» і «Войны XX стагоддзя».

Супрацоўнікі музея працягваюць вывучаць гісторыю горада, як старажытную, так і сучасную. Важны напрамак работы-папаўненне фондаў новымі экспанатамі. Дзякуючы ваенна-гістарычнаму профілю музея, вялікая ўвага надаецца ваеннай тэматыцы. У музеі маецца шырокая калекцыя французскай зброі і абмундзіравання, а таксама калекцыя значкоў французскіх галаўных убораў, звязаная з Ваўкавыскай бітвай 1812 года. Таксама значная ўвага надаецца даследаванню Партызанскага і падпольнага руху ў Ваўкавыску і яго ваколіцах, а таксама вызваленню горада ў ходзе аперацыі «Баграціён».