Ляплёўка. Помнік дзецям-ахвярам фашызму.

У 1939-1941 гадах у Дамачаве знаходзіўся дзіцячы дом, дзе жылі 84 выхаванцы. Дом-інтэрнат быў заснаваны ў 1925 годзе польскімі ўладамі, і ў ім выхоўваліся сіроты розных нацыянальнасцяў: беларусы, рускія, палякі, украінцы, габрэі. Да 1941 годзе ў інтэрнаце знаходзілася каля ста дзяцей ва ўзросце ад грудных немаўлятаў да 12 гадоў. Большасць з іх не мелі ні бацькоў, ні сваякоў.  

22 чэрвеня 1941 года, з пачаткам вайны, эвакуіраваць дзяцей не паспелі, і яны апынуліся ў акупацыі. У першыя дні вайны ў выніку бамбардзіроўкі загінулі трое малых, яшчэ двое былі параненыя. Адзін з будынкаў дзіцячага дома згарэў, і астатніх дзяцей размясцілі ў двух ацалелых карпусах. Умовы жыцця былі жудаснымі: дзеці спалі па чатыры чалавекі на адным ложку, паміралі ад голаду, хвароб і медыцынскіх эксперыментаў, якія праводзілі гітлераўцы. Немцы забіралі дзяцей, бралі ў іх кроў, а тых, хто не вытрымліваў, закопвалі каля хлява.  

23 верасня 1942 года адбылася страшная трагедыя. Увечары ў двор дзіцячага дома прыбыла грузавая машына з шасцю ўзброенымі нямецкімі салдатамі. Дзецям сказалі, што іх вязуць у Берасце, і загадалі сесці ў кузаў аўтамабіля. У машыну пагрузілі 55 выхаванцаў і іх выхавальніцу Паліну Грахольскую, якая не кінула дзяцей у цяжкую хвіліну. Толькі двое дзяцей - Тося Шахметава і Віця Абрамаў - змаглі выскачыць з машыны і выратавацца. Астатніх вывезлі ў лясны масіў на ўскраіне вёскі Ляплеўка, за паўтара кіламетра ад станцыі Дубіца, і расстралялі.  

Пасля вызвалення Дамачава ў 1944 годзе мясцовыя жыхары і партызаны склалі акт аб расстрэле дзяцей. Дзякуючы іх намаганням удалося ўстанавіць асобы большасці ахвяр, але 23 імя застаюцца невядомымі да гэтага часу. У 1952 годзе на ўскраіне Ляплеўкі быў усталяваны абеліск у памяць аб загінуўшых дзецях. Пазней, у 1987 годзе, тут з'явіўся манумент «Пратэст» — васьміметровая стэла з белага мармуру з бронзавымі фігурамі дзяцей, якія заклікаюць аб дапамозе. Аўтары помніка-архітэктары М.Ткачук і Г. Пашкоў, скульптар А. Салятыцкі. Гэты мемарыял стаў важным аб'ектам для экскурсій па Беларусі, якія прыцягваюць увагу да трагічных падзей тых гадоў.  

Вядома, што да масавага расстрэлу 16 дзяцей былі забраныя сваякамі, а 11 — узятыя на выхаванне мясцовымі жыхарамі. Трох сыноў афіцэра-памежніка Васіля Росліка -Валодзю, Жэню і Грышу - выратавала сям'я Сідара Дарашука. Іншыя дзеці, такія як Ала і Анатоль Кожуховы, выхоўваліся ў сем'ях жыхароў вёскі Прыбарава. Лёню Шаўчэнку, сына капітана Шаўчэнкі, выратаваў лекар Навіцкі, які перадаў яго на выхаванне сям'і Багуцкіх.  

Асаблівую гісторыю мае Тося Шахметава, якая змагла выскачыць з машыны і схавацца. Пасля доўгіх тулянняў яна дабралася да польскага сяла Славатычы, дзе яе прытуліла сялянская сям'я. У ліпені 1944 года яе знайшоў бацька, палкоўнік Сцяпан Шахметаў.  

Надпіс на помніку абвяшчае:  

"Людзі, памятайце! Тут спачываюць нявінныя ахвяры фашызму-53 выхаванца Дамачаўскага дзіцячага дома і выхавальніца Паліна Грахольская. Гэтага не павінна паўтарыцца! Вечная памяць!»