Гальшаны. Замак Сапег.

Гальшаны ўпершыню згадваюцца ў 13 стагоддзі, і тут ужо стаяў драўляны замак, які належаў князям Гальшанскім. Род Гальшанскіх згас у 16 стагоддзі, і горад перайшоў у рукі магнатаў Сапегаў. У канцы 16 стагоддзя Ашмянскі стараста Павел Стэфан Сапега пачаў будаваць палацава-замкавы архітэктурны комплекс у стылі рэнесанс. Некалькі паверхаў замка ідуць пад зямлю, дзе захоўваліся запасы зброі і правіянту. Тут была пабудавана каталіцкая капліца, мелася стайня і гаспадарчыя пабудовы. У 18 стагоддзі замак быў рэканструяваны.

З прыходам Расійскай імперыі замак пачаў прыходзіць у заняпад. Сапегі эміграваў у Францыю. Замак перайшоў у рукі расейскіх чыноўнікаў, якія сталі прадаваць яго на цэглу. За савецкім часам помнік архітэктуры працягвалі разбураць. І толькі са здабыццём незалежнасці Беларусі, замак пачалі аднаўляць.

Архітэктурны комплекс замка ўяўляе сабой чатырохкутнік з абарончымі вежамі па кутах. У сценах замка знаходзіліся жылыя і дапаможныя памяшканні. Замак пабудаваны ў стылі рэнесанс і нечым нагадвае замкі і палацы Галандыі. Таму некаторыя даследчыкі мяркуюць, што ў будаўніцтве ў Гальшанах маглі ўдзельнічаць галандскія майстры. Замак быў акружаны магутнымі землянымі валамі і абарончым ровам, напоўненым вадой. Княжыя пакоі былі ўпрыгожаны цудоўнымі фрэскамі і партрэтамі магнатаў Сапегаў. Вокны ў памяшканнях былі ўпрыгожаны каляровымі вітражамі. У пакоях стаяла дарагая мэбля. Замак ацяпляўся сучаснай сістэмай труб і комінаў. Каміны ўпрыгожваліся каляровымі кафлямі і ляпнінай у тэхніцы чаканкі. Падлога была выкладзена фігурнай пліткай.

У замка ў Гальшанах, як і ў кожнага які паважае сябе замка, ёсць свая легенда... Легенда аб Чорным манаху. Бедны юнак закахаўся ў княгіню Ганну - Гардзіславу, і князёўна адказала яму ўзаемнасцю. Але князь даведаўся пра гэтае каханне дачкі і загадаў замураваць няшчаснага юнака ў сцяне замка. І з таго часу душа юнака ходзіць па падвалах і лесвіцах замка, нібы цень Чорнага манаха.

Частка замка была адрэстаўравана ў апошнія гады і зараз прымае наведвальнікаў. Музей у Гальшанах з'яўляецца філіялам Ашмянскага раённага краязнаўчага музея. Аплаціць білет і купіць сувеніры можна каля паркоўкі, дзе ёсць каса і прыбіральня.