Гродна. Стары замак.

Стары замак з'яўляецца адзіным каралеўскім замкам, які захаваўся на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Доўгі час з'яўляўся рэзідэнцыяй вялікіх князёў літоўскіх і каралёў польскіх. Замак размешчаны на высокім і крутым узгорку на правым беразе Нёмана каля вусця ракі Гараднічанкі. Пачаў будавацца ў часы Старажытнарускай дзяржавы. Замак неаднаразова разбураўся, аднаўляўся і перабудоўваўся. У яго планіроўцы і архітэктуры выяўляюцца напластаванні шматлікіх стагоддзяў. Тапаграфія мясцовасці вызначыла абрысы замка, блізкага да трыкутніка. Працягласць замкавых сцен дасягала амаль 300 м пры сярэдняй таўшчыні каля 3 м. Ад горада замак быў аддзелены ярам і глыбокім ровам.

З пачатку XII стагоддзя стаў княжацкай рэзідэнцыяй Гарадзенскага княства. Тут былі ўзведзены княжацкі церам, Ніжняя царква, Верхняя царква, іншыя жылыя і гаспадарчыя пабудовы. У гэты час у замку былі пабудаваны каменная сцяна з плінфы, аналагаў якой не было сярод іншых усходнееўрапейскіх збудаванняў.

У XIV стагоддзі на Замкавай гары ўзводзіцца вялікакняская рэзідэнцыя, а пазней і каралеўскі палац. Стары замак быў узведзены для караля Стэфана Баторыя на месцы старажытнага Верхняга замка часоў вялікага князя Вітаўта. Ад прыгонных збудаванняў выкарыстоўвалі ніжнюю частку абарончых сцен і рэшткі веж. У замку Стэфана Баторыя дамінаваў палац, вытрыманы ў рэнесансным стылі. На першым паверсе было дзесяць скляпеністых памяшканняў, дзе размяшчаліся арсенал, канцылярыя, скарбніца і іншыя службы. Другі паверх займалі каралеўскія пакоі - парадныя і жылыя, аб'яднаныя ў тыпавую палацавую анфіладу. Унутраных сувязей паміж паверхамі не было, кожны з іх меў асобныя ўваходы. У цэнтры галоўнага фасада знаходзіліся парадныя ўсходы, якія вялі наверх, у каралеўскія пакоі.

Сёння на тэрыторыі Старога замка знаходзяцца палац (помнік архітэктуры Рэнесансу, пабудаваны ў 1580-я гг.), рэшткі абарончых сцен канца XIV - XV стст., руіны Ніжняй царквы і рэшткі княжацкага церама - помнікаў Гродзенскай школы дойлідства XII ст., рэшткі Верхняй царквы. XV ст. Цяпер у замку размешчаны Гродзенскі дзяржаўны гісторыка-археалагічны музей. Традыцыйна ўвесь комплекс збудаванняў на Замкавай гары мае назву Стары замак. З 2015 г. вядзецца яго маштабная рэканструкцыя ў меркаваных формах канца XVI ст.

У 2021 годзе ў адноўленых памяшканнях была створана экспазіцыя. Яна расказвае пра асноўныя этапы забудовы Замкавай гары: дзяцінец XI–XII стст., гатычны замак вялікага князя Вітаўта, рэнесансны палац Стэфана Баторыя, перабудовы XVII–XIX стст. Экспазіцыя знаёміць з заняткамі і рамёствамі гараджан у XI–XIII стст., расказвае пра напады крыжакоў і абарону замка ў XIII–XV стст., пра абранне Стэфана Баторыя каралём польскім і вялікім князем літоўскім і пра яго ролю ў гісторыі Гродна. У экспазіцыі прадстаўлены прылады працы і прадметы побыту, будаўнічыя матэрыялы, зброя і ваенны рыштунак, знойдзеныя падчас археалагічных даследаванняў, якія праводзіліся на Замкавай гары з 1930-х гадоў і працягваюцца ў нашы дні, а таксама крэслы XVIII ст. са Старога замка, рэканструкцыі Гетманскім прапора Стэфана Баторыя і гродзенскай гарадской гайдуцкай харугвы, куфар XVIII ст. і многія іншыя цікавыя прадметы.