Лідскі замак

Старонкі гісторыі Лідскага замка пачынаюць сваё апавяданне з 1323 года. У тыя часы беларускія землі ўваходзілі ў склад Вялікага Княства Літоўскага і перажывалі шматлікія набегі крыжакоў. У надзеі зберагчы родныя краі ад варожых войскаў, князь Гедымін даў даручэнне ўзвесці магутную крэпасць, якая вытрымае нават наймацнейшы ўдар ворага.

Крэпасць была пабудавана за рэкордна кароткія тэрміны - усяго за 7 гадоў. Месцазнаходжанне было абрана вельмі дарэчы: паўночны бок крэпасці абараняў роў, па ўсім перыметры яе абгіналі багністыя рэкі Лідзея і Каменка. Роў меў даўжыню 20 м і ствараў раздзяляльную рысу паміж замкам і горадам. Каб узмацніць пазіцыі крэпасці, быў створаны пясчаны ўзгорак, а крыху пазней вадаём, воды якога высахлі з ходам часу.

Крэпасць мела традыцыйную для тых часоў форму прамавугольніка. Уся яе моц была "закладзена" ў сценах: яны ўзвышаліся на 14 м у вышыню і мелі 1,5-2 м у таўшчыню. Матэрыялам для масіўных сцен паслужыў цэглу і бутавы камень, што зрабіла іх практычна непрабіўнымі. Па кутах размясціліся дзве назіральныя вежы, адкуль вялося назіранне па ўсім перыметры. У верхняй частцы сцен быў баявы ход з байніцамі, да якога вяла крутая драўляная лесвіца. У арачных байніцах размяшчаліся арбалетчыкі, тады як у прастакутныя былі прызначаны для лучнікаў.

Нягледзячы на тое, што замак займаў нязначную плошчу ўсяго 0,9 га, у яго сценах размясціліся не толькі абарончыя збудаванні, але таксама зброевыя склады, жылыя і гаспадарчыя пабудовы. На замкавым двары была пабудавана праваслаўная царква, якую ў 1533 годзе перанеслі ў горад, а таксама будынак суда, архіва, загонаў для жывёлы і нават турэмныя пенаты. Жылыя памяшканні размяшчаліся на верхніх паверхах веж.

Замак стаў магутнай фартыфікацыйнай пабудовай і ўвайшоў у лінію абароны Навагрудак - Крэва - Меднікі - Трокі, якая кінула выклік крыжакам. Вялікі гарнізон складаўся з навучаных рыцараў, якія заўсёды былі гатовыя адбіць наступ ворага. Аднак у сценах Лідскага замка знаходзілі прытулак не толькі салдаты і жыхары Ліды, але і суседскія пасяленцы. Сам палац пераходзіў ад аднаго шляхетнага кіраўніка да іншага. Пасля Гедыміна намеснікамі пабывалі Альгерд, а потым Ягайла, князь не толькі ВКЛ, але і Польскага княства.

Разбуральнымі для замка Гедыміна сталі не маштабныя войны, а вогненная стыхія. У 1892 годзе выліўся найбуйнейшы пажар, які паглынуў большую частку будынкаў і ратушу. Уладам і жыхарам горада не заставалася нічога іншага, як расцягнуць крэпасць літаральна па цэглах, каб аднавіць горад. Паўднёва-заходняя вежа была поўнасцю разабрана, ад заходняй сцяны засталіся толькі фрагменты.

У 1920-х гадах замкавыя будынкі былі крыху падноўлены польскімі рэстаўратарамі. На месцы пашкоджанага паўночна-заходняга вугла з'явілася драўляная брама, праз якую можна было трапіць на замкавы падворак.

У 1955 годзе крэпасці было прысвоена званне помніка архітэктурнага дойлідства, і дзяржава ўзяла яго "пад сваю апеку". Праз 30 гадоў была аб'яўлена поўная кансервацыя пабудовы. Тут праводзіліся археалагічныя даследаванні, а з 2006 года - больш маштабныя рэстаўрацыйныя работы. Цяпер замак стаў цэнтрам правядзення рыцарскіх фестываляў. Цяпер у 2-х вежах размяшчаецца экспазіцыя.