Дуга Струвэ (пункт «Тупішкі»)

Што такое Дуга Струвэ?

Дуга Струвэ - гэта самы доўгі геадэзічны інструмент, ланцуг з 258 трыкутнікаў з агульным бокам (усяго 265 трыянгуляцыйных пунктаў). Яна пачынаецца ў Нарвегіі і заканчваецца ва Украіне, праходзячы па тэрыторыі дзесяці краін. Дугу пабудавалі ў сярэдзіне XIX стагоддзя, каб стварыць дакладныя карты мясцовасці і даказаць, што Зямля ўяўляе сабой не шар, а пляскаты абапал эліпсоід. Вымярэнні праводзілі на землях Расійскай імперыі і Шведска-Нарвежскай уніі, а назву дуга атрымала па прозвішчы кіраўніка праекта з расійскага боку, астранома Фрыдрыха Георга Вільгельма Струвэ.

Геадэзічную дугу праклалі на 2820 кіламетраў з поўначы на поўдзень уздоўж 25-градуснага мерыдыяна ўсходняй даўгаты. Яна складае чатырнаццатую частку акружнасці Зямлі. Пункты дугі адзначалі рознымі спосабамі - гэта былі жалезныя крыжы, каменныя піраміды, выдзеўбаныя ў скале паглыбленні, гранітныя абеліскі. У пачатковай і канчатковай кропках паставілі помнікі: пункт "Фугленес" знаходзіцца ў нарвежскага горада Хамерфест, пункт "Стара-Некрасовка" - каля ўкраінскага горада Ізмаіл.

З дапамогай геадэзічных пунктаў выраблялі кутнія вымярэнні, дзякуючы якім разлічылі памеры Зямлі і даказалі, што яна мае форму эліпсоіда. Для XIX стагоддзя гэта была неверагодна прагрэсіўная прылада: ён патрабаваў дакладнага выбару кропак, правільнай рэкагнасцыроўкі і дбайных замераў.

ЮНЕСКА.

У 1993 годзе Фінляндыя выступіла з ініцыятывай надаць дузе статус помніка сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Праект рыхтавалі больш за дзесяць гадоў: шукалі кропкі, збіралі і вывучалі інфармацыю з розных краін. У выніку выбралі 34 пункты, якія захаваліся лепш за ўсіх. У 2005 годзе іх уключылі ў спіс сусветнай спадчыны. Падставай сталі такія крытэры, як вялізны геаграфічны ахоп, высокая дакладнасць вымярэнняў, міжнародны характар даследавання, унікальны інструментарый.

Па значнасці для геадэзіі Дугу Струвэ можна параўнаць з табліцай Мендзялеева для хіміі. Яна стала асновай для найважнейшых зямных вымярэнняў і дакладнай картаграфіі, а метад трыянгуляцыі выкарыстоўваўся аж да канца XX стагоддзі, пакуль не з'явіліся касмічныя спадарожнікі.

Дуга Струвэ ў Беларусі

На тэрыторыі Беларусі знаходзіўся 31 пункт дугі. Зараз знойдзена 22 з іх - ні ў адной краіне няма такой колькасці кропак. Яны знаходзяцца ў Гродзенскай і Брэсцкай абласцях, поўны спіс можна паглядзець тут .

Пяць беларускіх геадэзічных пунктаў уключаны ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА:

пункт «Тупішкі» (в. Цюпішкі Ашмянскага раёна Гродзенскай вобласці);

пункт "Лапаты" (в. Лапаты Шчучынскага раёна Гродзенскай вобласці);

пункт "Чакуцк" (в. Шчэкоцк Іванаўскага раёна Брэсцкай вобласці);

пункт "Ляскавічы" (в. Ляскавічы Іванаўскага раёна Брэсцкай вобласці);

пункт «Асаўніца» (в. Асаўніца Іванаўскага раёна Брэсцкай вобласці).

Усе беларускія пункты Дугі Струвэ ўяўляюць сабой скразную металічную піраміду, побач з якой стаіць паўтараметровы абеліск, увянчаны «зямным» шарам з контурам Беларусі.

У вёсцы Гальшаны Гродзенскай вобласці на базе сельскай бібліятэкі з 2012 года працуе музей пад назвай "Дуга, якая аб'ядноўвае народы і культуры". Там можна ўбачыць карты і кнігі, прысвечаныя дузе Струвэ, а таксама партрэты яе стваральнікаў.