Полацк. Спаса-Ефрасіннеўскі манастыр.

На працягу 45 гадоў прападобная Ефрасіння жыла пры манастыры. За гэты перыяд часу храм стаў асноўным месцам асветы Полацкай зямлі. У тыя часы пры манастыры існавала вялікая бібліятэка, актыўна працавала майстэрня па напісанні абразоў, а таксама невялікая парафіяльная школа.

З моманту заснавання манастыра яго ўладальнікі часта мяняліся, і ён неаднаразова пераходзіў з адных рук у іншыя. Толькі ў першай палове 19-га стагоддзя манастыр быў вернуты праваслаўным. Пасля гэтага для храма наступіў новы перыяд актыўнага развіцця. Будынак быў цалкам адрэстаўраваны, а жаночае духоўнае вучылішча пры манастыры зноў аднавіла сваю працу. У гэты ж час у сцены манастыра вярнуўся Крыж Ефрасінні, які ў свой час яна ахвяравала храму.

Крыж Ефрасінні быў выкананы ў форме шасціканцовага крыжа вышынёй 51,8 сантыметра. Аснова крыжа была выраблена з кіпарыса. Да пярэдняй і зваротнай паверхням крыжа былі прымацаваныя 21 залатая і 20 срэбных пласцін. Крыж быў упрыгожаны каштоўнымі камянямі і арнаментам, што надавала яму асаблівую каштоўнасць.

Аднак жахі паслярэвалюцыйнага перыяду прыйшлі на змену актыўнай дзейнасці храма. Ужо ў 1921 годзе жаночы манастыр Ефрасінні быў зачынены, і крыж быў рэквізаваны. Нават мошчы святой былі выкрытыя і адпраўленыя ў Маскву на атэістычную выставу. У 1943 годзе мошчы святой былі вернутыя ў сцены храма, і манастыр працягнуў сваю актыўную працу аж да 1960 года. Пасля гэтага царква зноў была зачынена і заставалася ў такім стане да 1989 года, калі дзверы храма зноў адкрыліся для вернікаў.

Цэнтральнае месца ў манастырскім комплексе адводзіцца Спаса-Праабражэнскай царкве. Унутры царква ўпрыгожваюць фрэскі 12 стагоддзя. Да 900-годдзя Спаса-Ефрасіннеўскага жаночага манастыра, якое будзе адзначацца ў 2025 годзе, тут вядуцца комплексныя работы па рэстаўрацыі.

У 1161 годзе Еўфрасіння ахвяравала гэтаму храму пазалочаны ювелірны крыж, створаны па яе замове майстрам Лазарам Богшам. Аднак крыж быў страчаны ў гады Айчыннай вайны. У 1997 годзе была выраблена копія крыжа, якая зараз захоўваецца ў Спаса-Праабражэнскім храме і дэманструецца жадаючым у пэўны час.

На тэрыторыі знаходзіцца Крыжа-Узвіжанскі сабор, пабудаваны ў 1897 годзе, зімовая царква Святой Еўфрасінні 1847 года, а таксама карпусы, пабудаваныя ў 18—20 стагоддзях.

Храм моцна пацярпеў у ваенныя гады, але пасля аднаўлення жылых карпусоў, трапезнай, званіцы з 1992 года манастыр зноў стаў цэнтрам духоўнага жыцця горада.

Наведваючы гэты край, тут абавязкова трэба пабываць, каб дакрануцца да гісторыі Полацкай зямлі і ўбачыць помнік старажытнага дойлідства і фрэсак 12 стагоддзя. Прыгожая архітэктура, добрае месца з дагледжанай тэрыторыяй. Тут ціха і на час можна схавацца ад мірской мітусні.

Штогод 5 чэрвеня, у дзень памяці святой Еўфрасінні, якая лічыцца заступніцай Беларусі, праводзяцца святочныя богаслужэнні.