Гайцюнішкі. Дом-крэпасьць Нонхартаў.

Дом-крэпасць быў пабудаваны ў перыяд з 1611 па 1612 гады. Уладальнікам маёнтка быў Пётр Нонхарт, які быў вядомы тым, што пры каралю Жыгімонту 3 Вазе ўдзельнічаў ва ўзвядзенні каралеўскіх будынкаў у Вільні. Галандзец па нацыянальнасці, Пётр Нонхарт атрымаў мястэчка Гайцюнішкі ў дар за сваю добрую службу ў якасці начальніка каралеўскіх будынкаў. У будаўніцтве дома-крэпасці Нонхарту дапамагаў яго суайчыннік - інжынер Ван Додэн. Будынак уяўляў сабой манументальны будынак з тоўстымі сценамі, вышынёй у 2 паверхі. Яно было прамавугольнай формы і мела чатыры вежы, якія размяшчаліся па кутах, і квадратную вежу, якая размяшчалася па цэнтры. Па акружнасці дом быў абаронены глыбокім ровам і валам. На тэрыторыі, прылеглай да дома, знаходзіўся дагледжаны сад, штучныя вадаёмы, шэраг гаспадарчых пабудоў.

Вядома, што знакаміты мастак Напалеон Орда, пабываўшы тут, быў уражаны незвычайнасцю дома-крэпасці, і адлюстраваў яго на сваім графічным малюнку.

Дом-крэпасць у Гайцюнішках шмат чаго перажыла за сваю гісторыю існавання, памяняўшы не аднаго ўладальніка за такі доўгі перыяд.

У час Паўночнай вайны ў замку ад польскіх войскаў абараняліся шведы.

У перыяд з 1946 па 1949 гады тут была школа механізатараў.

З 1956 года ў будынку знаходзіцца абласная псіхіятрычная бальніца.

Дом-крэпасць Нонхартаў - унікальны і прывабны для турыстаў аб'ект. Аднак, экскурсіі тут не праводзяцца, бо гэта рэжымны аб'ект, можна толькі разглядаць будынак знадворку. Сфатаграфаваць таксама не факт, што атрымаецца. Старадаўняя пабудова 1611 года з выгляду знаходзіцца ў добрым стане. Але вельмі і вельмі шкада, што такі найпрыгожы будынак з гістарычнай каштоўнасцю адведзены пад зачыненую псіхіятрычную лякарню.