Заслаўе. Спаса-Праабражэнскі сабор.

Першапачаткова Спаса-Праабражэнская царква функцыянавала як кальвінскі збор, затым была ператворана ў касцёл, а пазней — ва ўніяцкі храм.

Сёння гэты помнік абаронна-культавай архітэктуры рэнесансу з'яўляецца адной з галоўных славутасцяў горада Заслаўе і ўсяго Мінскага раёна. Будынак задумваўся не толькі як культавы аб'ект, але і як важны элемент гарадскіх умацаванняў. Па верхняй частцы сцен праходзіў шэраг байніц, якія ў цяперашні час схаваны пад апсідным поясам. Грозная 35-метровая вежа, якая надае храму выгляд мініяцюрнага замка, была ўзведзена ў 1678 годзе.

Да таго часу царква ўжо паспела стаць касцёлам Святога Міхаіла Архангела, а ў 1833 годзе — Спаса-Праабражэнскай уніяцкай царквой. Аднак неўзабаве будынак быў перададзены праваслаўнай суполцы. У сярэдзіне 19 стагоддзя яно перажыло капітальны рамонт.

З надыходам сталінскай эпохі лёс храма змянілася: на яго тэрыторыі размясціўся мучны склад, а пазней — Музей рамёстваў і народных промыслаў. Толькі ў 1990-х гадах у Спаса-Праабражэнскай царкве аднавіліся Набажэнствы, што стала важнай падзеяй для мясцовай праваслаўнай абшчыны.

Сёння Спаса-Праабражэнская царква працягвае заставацца значным гістарычным і культурным аб'ектам, якія прывабліваюць увагу як мясцовых жыхароў, так і турыстаў.

Горад Заслаўе з'яўляецца адным са старажытных гарадоў Беларусі, заснаваны ў 985 годзе вялікім князем Уладзімірам, Хрысціцелем Русі. Сваю назву горад атрымаў па імені старэйшага сына Уладзіміра і яго жонкі палачанкі Рагнеды - Ізяслава, князя Полацкага (1001 г.).

Княгіня Рагнеда (960-1000 г.г.), дачка Полацкага князя Рагвалода, была адной з жонак св. кн. Уладзіміра ў бытнасць яго язычнікам; ад якога нарадзіла князёў Ізяслава Уладзіміравіча Полацкага, Яраслава Мудрага (з 1019 г. князя Кіеўскага), Усевалада Уладзіміра-Валынскага і Мсціслава Тмутараканскага. Паводле Цвярскога летапісу (XVI ст.) у 976 годзе Рагнеду сілком узяў у жонкі князь Уладзімір Наўгародскі, забіўшы яе бацьку і братоў. Пасля няўдалай спробы замаху на жыццё князя ў канцы 980-х гадоў Рагнеду разам з двума сынамі Ізяславам і Яраславам саслалі ва ўладанні яе нябожчыка бацьку - Полацкае княства. Іх пасялілі ў крэпасці, заснаванай князем Уладзімірам і названай у гонар старэйшага сына. Месца, дзе жыла Рагнеда з сынамі, захавалася да гэтага дня і знаходзіцца на паўночна-заходняй ускраіне г. Заслаўя паміж вуліцамі Кірава і Мінскай на ўзвышшы.

У 988 годзе князь Уладзімір прыняў Святое Вадохрышча, а ў хуткім часе хрысціліся і ўсе яго сыны, у тым ліку і Ізяслаў з Яраславам. Хрысцілася таксама і Рагнеда, са шчырасцю і любоўю прыняла Рагнеда новую веру, стаўшы манашкай пад імем Анастасія. Дзякуючы ёй і яе сынам, вера Хрыстова распаўсюдзілася з Заслаўя на ўсю Полацкую Зямлю.

У XI стагоддзі цэнтр горада перанеслі ў цяперашні замак-вал, дзе зараз стаіць Спаса-Праабражэнская царква, туды ж пераехала і рэзідэнцыя заслаўскіх князёў - нашчадкаў Ізяслава, і, вядома, на новым месцы, як гэта было заведзена, паставілі новую царкву.

У XVI стагоддзі Заслаўем валодалі прадстаўнікі роду магнатаў Глебавічаў. Адзін з іх, Ян Янавіч Глебавіч, захапіўся кальвінізмам і замест княжацкай царквы ў замку ў 90-х гадах XVI стагоддзя заклаў каменны кальвінскі збор. Абшчына кальвіністаў у горадзе дзейнічала з 1570-х гадоў дзякуючы высокаму заступніцтву Глебавічаў. Сын Яна Янавіча, Мікалай Глебавіч, у адрозненне ад бацькі, прыняў каталіцтва. Пры ім кальвінскі збор перабудавалі пад касцёл Арханёла Міхаіла, тады ж да яго прыбудавалі вежу-званіцу. У 1833 годзе Міхайлаўскі касцёл пераасвяцілі ў Спаса-Праабражэнскую уніяцкую царкву. У 1839 годзе на Полацкім саборы уніяцкая царква далучылася да Праваслаўнай. У гэтым жа годзе Спаса-Праабражэнская уніяцкая парафія ў Заслаўі перайшла ў Праваслаўе і была далучана да Мінскай епархіі.

У 1921 годзе каля Заслаўя прайшла дзяржаўная мяжа паміж Польшчай і СССР, царква была разрабавана. Апроч розных каштоўнасцяў, выкралі і старажытную святыню храма – сярэбраны напрастольны крыж XVII стагоддзя. У гады Вялікай Айчыннай вайны царква ў Заслаўі зноў пачала дзейнічаць. За гады вайны царква моцна пацярпела з-за прамых артылерыйскіх пападанняў. У 1968-1972 гадах адрэстаўравана і прыстасавана пад музей. У 1980-х гадах храм вернуты Праваслаўнай царкве.