Сафійскі сабор (Полацк)

Гісторыя

Сафійскі сабор у Полацку з'явіўся ў ХІ стагоддзі. Храм пачалі будаваць, калі было вырашана перанесці цэнтр горада са старога гарадзішча. Архітэктурна сабор быў блізкі да Сафійскіх сабораў у Кіеве і Ноўгарадзе, якія, у сваю чаргу, былі збудаваны па ўзоры падобнага сабора ў Стамбуле (былы Канстанцінопаль). Вялікі будынак узводзілі візантыйскія будаўнікі і простыя жыхары горада ў 1044-1066 гадах па загадзе вялікага князя Усяслава Чарадзея. Пабудаваны па ўсіх канонах візантыйскіх будынкаў у гармоніі з традыцыйным полацкім дойлідствам, храм, размешчаны паміж сядзібай князя і домам біскупа, стаў адыгрываць дастаткова важную ролю не толькі ў царкве, але і ў дзяржаве.

У будынку сабора працаваў праваслаўны і культурны цэнтр. Тут была размешчана багатая бібліятэка, вялікі архіў, магістрат і казначэйства, а таксама беражліва захоўваліся святыні рэлігіі і праходзілі афіцыйныя прыёмы замежных паслоў. Таксама ў храме размяшчаўся магільны склеп князёў, дзе пры археалагічных раскопках было выяўлена 16 старадаўніх саркафагаў.

У 1607 і 1648 гадах у саборы былі пажары, пасля якіх яго даводзілася аднаўляць. Аблічча храма паступова мяняўся. Нажаль, арыгінальнае збудаванне храма не захавалася, бо было разбурана ў 1710 году ў выніку выбуху парахавога склада, які знаходзіўся ў створцы храма падчас Паўночнай вайны. Да 1750 рэканструкцыя разбуранага Сафійскага сабора была скончана. Так выглядае сабор і сёньня.

Сучасны стан

Пасля аднаўлення ў 1750 годзе сабор стаў уяўляць сабой трохнефную аднаапсідную базіліку, арыентаваную на поўнач. З паўднёвага боку на вышыню 50 м. падняліся дзве сіметрычныя вежы. Перабудаваны ў стылі віленскага барока сабор атрымаў і новае рашэнне інтэр'ера. Акрамя барочных калон з'явілася шмат ляпных упрыгожванняў, фігурныя карнізы і некалькі нязвыклая каляровая гама. Алтарная частка храма была аддзелена ад цэнтральнага нефа высокай трох'яруснай перашкодай, да якой на зборы прымыкаў барэльефны малюнак Тройцы Новазапаветнай. Другі і першы ярусы былі распісаны і ўпрыгожаны драўлянай скульптурай. Ад роспісаў на алтарнай перашкодзе захаваліся: копія вядомай фрэскі Леанарда да Вінчы «Тайная вячэра» і Спас Нерукатворны.

Сабор уваходзіць у склад Полацкага гісторыка-культурнага музея-запаведніка. У канцэртнай зале Сафійскага сабора штогод у красавіку і лістападзе праходзяць фестывалі старажытнай і сучаснай камернай і арганнай музыкі. Таксама ў будынку храма функцыянуе дзеючы Музей гісторыі архітэктуры Сафійскага сабора .

Адзін раз на год, 5 чэрвеня, у дзень памяці св. Еўфрасінні Полацкай, праходзіць праваслаўнае богаслужэнне. Затым ад Сафійскага сабора да Спаса-Еўфрасіннеўскага манастыра праходзіць хрэсны ход.