Пружаны. Аляксандра-Неўскі сабор

З-за падзей Польскага паўстання 1863 года ўлады Расійскай імперыі надавалі праваслаўнай царкве важную ролю ў русіфікацыі краіны. Для падтрымкі гэтых намаганняў была выдзелена дзясятая частка ад кошту канфіскаванай маёмасці ўдзельнікаў паўстання. У кожнай губерні і павятовым горадзе былі створаны камітэты па будаўніцтве праваслаўных цэркваў. У Пружанах такі камітэт быў арганізаваны ў 1865 годзе пад кіраўніцтвам капітана Эліса, кіраўніка горада і павета.

Было прынята рашэнне пабудаваць царкву ў гонар нябеснага заступніка Расіі Святога Аляксандра Неўскага ў знак падзякі расійскаму імператару Аляксандру II за адмену прыгоннага права і паншчыны. Праект распрацаваў Гродзенскі губернскі архітэктар Міхайлоўскі, выкарыстоўваючы альбом праектаў Сінода. У 1864 годзе першую цэглу ў падмурак храма заклаў брэсцкі епіскап, вікарый Літоўскай епархіі Ігнацій (Жалязоўскі) у дзень святых Пятра і Паўла.

Цагліна для будаўніцтва паступала бясплатна з канфіскаванага ў Валенція Швыкоўскага цаглянага завода ў Палянаве, а таксама з недабудаванага касцёла. Сродкі на будаўніцтва збіраліся па ўсёй Расійскай імперыі, і кожны сялянскі двор Пружанскага павета павінен быў унесці 50 капеек і вылучыць мужчыну на адзін дзень для дапамогі.

Іканастас быў створаны лепшымі майстрамі Пецярбурга Казяровым і Сребряковым па праекце архітэктара Сычова, які таксама распрацаваў эскізы бакавых кіётаў. Іконы для іканастаса былі напісаны ў Пецярбургскім Васкрасенскім Новадзявочым манастыры.

Званы для сабора былі дастаўлены з завода Пецярбургскага купца Пікіева, а рызніцы, посуд, кнігі і іншыя царкоўныя прадметы падалі маскоўскія купцы.

Адкрыццё храма планавалася на верасень 1866 года, да Дня памяці Аляксандра Неўскага, але з-за непрадбачаных абставінаў цырымонію прыйшлося перанесці на месяц: падчас транспарціроўкі быў пашкоджаны іканастас, і ў яго трапіла вада, таму яго прыйшлося зноўку склейваць і пакрываць пазалотай. 22 кастрычніка (3 лістапада) 1866 года храм быў асвечаны біскупам Брэсцкім Ігнаціем (Жалязоўскім).

Пружанскі Аляксандра-Неўскі сабор функцыянаваў бесперапынна на працягу ўсёй сваёй гісторыі. Першым пробашчам быў протаіерэй Андрэй Чарвякоўскі, а затым мітрафорны протаіерэй Мікалай Жуковіч. У 1891 годзе сабор атрымаў ад гарадской думы абраз са святымі, якія маюць Імёны, якія супадаюць з членамі царскай сям'і.

9 красавіка 1934 года з Абразом Маці Божай у Галгофы пачалі цячы слёзы. З тых часоў штогод 9 красавіка і ў Светлую пятніцу вернікі адзначаюць свята, прысвечанае цудадзейнай "Пружанскай Галгофе»(або" Пружанскай (Якая плача) іконе Божай Маці"). Акрамя таго, тут захоўваецца «Незгаральны абраз Божай Маці», ацалелая падчас пажараў у Прачысценскай царкве і якая патрапіла ў Аляксандра-Неўскі сабор пасля разбурэння ранейшага храма. Іншыя ўшанаваныя рэліквіі сабора ўключаюць іконы XVII-XIX стагоддзяў: Божай Маці "Уладзімірская» і «Іверская Гараднянская», «Успенне Багародзіцы», «Архангел Міхаіл», «Уводзіны ў храм Багародзіцы», "Георгій Пераможца" і напрастольны крыж з эмалямі.

Пасля Вялікай Айчыннай вайны быў распрацаваны план забудовы Пружан, які меркаваў узвядзенне пяціпавярховага жылога дома побач з саборам. Гэта пазбавіла б вернікаў царкоўных могілак і схавала б храм за пабудовай. Супрацьстаянне вернікаў будаўніцтву доўжылася месяц: на званіцы дзяжурыла парафіянка Марыя Мардан, якая пачынала тэлефанаваць пры набліжэнні будаўнічай тэхнікі. На яе заклік збіраліся людзі з усяго горада, не даючы пачаць працы і нават становячыся пад коўш экскаватара. У выніку, пляцоўку будаўніцтва перанеслі за межы царкоўнага двара.

У 1990-я гады жыццё парафіі ажывілася: была праведзена маштабная рэстаўрацыя царквы, пабудавана нядзельная школа і ўсталяваны новы чыгунны плот. Са студзеня 2006 года ў саборы знаходзіцца частка мошчаў дабравернага князя Аляксандра Неўскага.

Сабор мае два прыдзелы: левы асвечаны ў гонар іконы Божай Маці» Жываносная крыніца " (30 жніўня 1934 года), правы — у гонар святога Аляксандра Неўскага. Набажэнствы праходзяць па пятніцах, нядзелях і ў святочныя дні. Дзейнічае нядзельная школа, праводзяцца катэхітычныя гутаркі для дарослых, а таксама створана праваслаўнае сястрыцтва ў імя «Плачучай іконы Божай Маці».