Асвея. Руіны палаца.

З 1749 года Асвеяй валодалі прадстаўнікі роду Гільзенаў - ваявода Мінскі Ян-Аўгуст Гільзен і яго сын ваявода мсціслаўскі Юзаф Гільзен. Будаўніцтва вялізнага палаца ў стылі класіцызму, вакол якога разбілі пейзажны парк, было скончана ў 1782 годзе.

Ян-Аўгуст быў вельмі адукаваны і духоўна-багаты чалавек. Ён склаў "Гербоўнік Інфлянцкай шляхты", пабудаваў у горадзе знакаміты палац, касцёл, разбіў рамантычны парк, запрасіў сюды сясцёр міласэрнасці, якія заснавалі манастырскі шпіталь. 

Будынак былога кляштарнага шпіталя захаваўся да нашых дзён і з'яўляецца адным з самых старых помнікаў архітэктуры раёна. Помнікам таксама з'яўляецца Асвейскі парк, размешчаны ва ўсходняй частцы Асвеі з рэшткамі палаца. Палац меў форму птушкі з распасцёртымі крыламі, складаўся з пяці карпусоў з чатырма шырокімі галерэямі.

Будаўніцтва палаца было сімвалічна звязана з календаром. У палацы было вокнаў роўна столькі, колькі дзён у годзе, колькасць залаў раўнялася колькасці тыдняў, а уваходаў у палац - ліку месяцаў. Галоўных жа ўваходаў мелася чатыры: з усіх бакоў свету. 

Палац славіўся сваёй цудоўнай бібліятэкай, а ў адным з яго крылаў знаходзіўся зімовы сад, які займае два паверхі, дзе раслі магноліі, рададэндраны, пальмы, лімоны, апельсіны. Стваральнік усёй гэтай прыгажосці Юзаф Гільзен мала пажыў у Палацы. Перад смерцю ён пакінуў ліст, у якім завяшчаў ўсіх яго сялян вызваліць з-пад прыгону. У 1786 годзе пасля смерці Юзафа Гільзена валоданне перайшло да графа Юзафа Шадурскага.

 Шадурскія працягвалі ўпрыгожваць Асвею. Яны вельмі старанна займаліся паркам. Сажалкі, каналы, пратокі стваралі малюнак выспы. Паміж галоўнымі сажалкамі меліся пад'ёмны мост і насыпныя горкі, на якіх стаялі альтанкі. Кветнік у парку быў памерам з футбольнае поле. Кожнае дрэва ўяўляла сабой кампазіцыю. На адной з палянак быў усталяваны сонечны гадзіннік. Яны ўяўлялі сабой 12 лістоўніц, высаджаных вакол. У вальерах разгульвалі ваўкі, мядзведзі і дзікі. Ад палаца ў розныя бакі вялі падземныя хады. Нават сёння можна адшукаць ўваходы ў гэтыя старадаўнія падзямелля.

На ўскраіне парку бачная старая яма. Яе называюць"чортавай". Мясцовыя кажуць, што тут калісьці хавалі самагубцаў, а таксама тых хто знішчаў цэрквы і палацы.

Аб велічным мінулым гэтых месцаў можна меркаваць па карцінах вядомага мастака Напалеона Орды, на якіх і захаваныя палац, касцёл і элементы парку.

У 1917 годзе сядзіба-палац была нацыяналізаваная, а маёнтак быў разрабаваны. Падчас Айчыннай вайны частку палаца ўзарвалі, а другую частку ўжо ў пасляваенныя гады выкарыстоўвалі пад патрэбы мясцовай адміністрацыі. 

Ад палаца да нашых дзён дайшлі толькі руіны яго цэнтральнай часткі - галоўнага корпуса. Захаваўся і маляўнічы кавалачак парку. Парк-упадабанае месца адпачынку мясцовых жыхароў. Турыстаў вельмі ўражвае навакольнае прырода гэтых месцаў і яны з задавальненнем наведваюць Асвею. Шкада толькі, што ніхто так і не адважыўся аднавіць помнік архітэктуры 18 стагоддзя - палац-сядзібу Гільзенаў і Шадурскіх.