Навагрудак. Царква Святых Барыса і Глеба.

Навагрудскі Барысаглебскі сабор - самы старажытны храм у Навагрудку. Спачатку на гэтым месцы ў першай палове XII стагоддзя быў узведзены храм, сцены якога былі складзеныя з вапнавых туфовых блокаў з нязначнымі ўстаўкамі плінфы. Праз некалькі гадоў, вакол царквы была пабудавана галерэя, зробленая з плінфы ў тэхніцы каменкі "са схаваным побач". Такі прынцып будаўніцтва быў характэрны для Полацкага дойлідства XII стагоддзі. Храм быў распісаны фрэскамі, меў цудоўны маёлікавы падлогу з паліраваных разнастайных керамічных плітак, квадратных, прастакутных і трохкутных. З 1317 года гэты старажытны храм служыў кафедральным саборам Літоўска-Навагрудскай мітраполіі, і пры ім дзейнічаў мужчынскі манастыр. У 1451 годзе яго наведаў свяціцель Ёна, мітрапаліт Маскоўскі і ўсяе Русі.

На падмурку гэтага храма Барысаглебская царква ў 1517-1519 гадах была адбудавана па-новаму. Фундатарам будаўніцтва стаў князь Канстанцін Астрожскі, гетман Вялікага Княства Літоўскага. Знікла галерэя, памеры царквы нашмат павялічыліся. Быў узведзены 3-нефавы зальны будынак з 5-граннай апсідай, узорыстымі скляпеннямі ў стылі позняй готыкі. Фасады падзяляліся шматлікімі радамі тонкіх вертыкальных калон-лапатак, якія ў верхняй частцы пераходзілі ў аркі. Храм стаў яркім узорам беларускай готыкі архітэктуры ВКЛ XVI стагоддзя.

Пасля заключэння Брэсцкай уніі (1596) у храме размяшчалася рэзідэнцыя ўніяцкіх мітрапалітаў Рэчы Паспалітай. У 1620 годзе пры храме быў заснаваны каталіцкі жаночы Базыльянскі манастыр. На ахвяраванні Аляксандра Храптовіча ў 1624-1632 гадах храм быў часткова перабудаваны: Гатычны фасад заменены барочным. Да паўднёвага боку вежы была прыбудавана Званіца, што надало галоўнаму фасаду і ўсёй кампазіцыі храма асіметрыю. Дах накрылі зялёнай і карычневай паліраванай чарапіцай, а ўнутры быў зроблены ўзорысты падлогу з шасціграннай, квадратных і ромбападобных паліраваных плітак.

У 1839 годзе царква зноў стала праваслаўнай і перабудавана ў псеўдавізантыйскім стылі. Высокі клінападобны дах быў заменены чатырохсхільным. У сярэдзіне яе ўзвялі драўляны барабан. Вежы на галоўным фасадзе і барабан атрымалі астраверхія шатровыя завяршэнні з цыбулепадобнымі галоўкамі.

У 1961 годзе храм быў зачынены і ў ім размясцілі Гродзенскі дзяржаўны архіў.

У 1996 годзе на свята Нараджэння Хрыстова сабор быў вернуты Праваслаўнай Царкве.

Храм уяўляе сабой помнік архітэктуры сімбіёзнага гатычна-рэнесанснага стылю з элементамі абароннага дойлідства.