Мемарыяльны комплекс "Расоха"

За 14 кіламетраў на паўночны захад ад вёскі Лазавое, у лясной мясцовасці "Расоха", знаходзіцца мемарыяльны комплекс, прысвечаны подзвігу партызан. У гады Вялікай Айчыннай вайны тут размяшчаліся падпольныя раённыя камітэты КП(б)Б і ЛКСМБ, а таксама штаб Асіповіцкай ваенна-аператыўнай групы.

За сем кіламетраў ад вёскі, на лясных узлесках Расохі, партызаны стварылі свой лагер. Яны пабудавалі гаспадарчыя пабудовы і шпіталь, і неўзабаве жыццё ў лесе ўвайшло ў звыклы рытм. Малымі групамі партызаны рэгулярна выходзілі на баявыя заданні.

Выконваючы важныя задачы штаба Мінскага партызанскага злучэння, конны атрад Флегантава праводзіў актыўную арганізацыйную работу па ўмацаванні партызанскіх сіл. Неўзабаве атрад Флегонтава вырас у паўнавартасную брыгаду, у склад якой увайшлі атрады Ціхамірава, Лівенцава, Філіпскіх і Кузняцова. Брыгада стала грознай баявой сілай, добра ўзброенай і магутнай. У яе была пастаянная радыёсувязь з Масквой, што дазваляла Цэнтральнаму штабу партызанскага руху рэгулярна забяспечваць яе неабходным узбраеннем, боепрыпасамі і ўзрыўчаткай.

У канцы лістапада 1942 года кавалерысты пад камандаваннем Бабкова, сумесна з атрадам Ціхамірава, знішчылі варожы эшалон у раёне станцыі Талька Пухавіцкага раёна. Аперацыя была старанна спланавана і падрыхтавана. Месца для дыверсіі выбралі на перагоне Верайцы - Талька. Лясны масіў у гэтым раёне і схаваныя падыходы да чыгункі садзейнічалі поспеху партызан. Пад прыкрыццём сваіх таварышаў сапёры Агафонаў і Кузняцоў хутка і прафесійна замініравалі чыгуначнае палатно.

У выніку выбуху быў знішчаны эшалон, які перавозіў буйную вайсковую частку гітлераўцаў на фронт. У студзені 1943 года пры прарыве блакады ў раёне вёскі Каменічы загінулі партызаны з брыгады Флегантава. Яны выходзілі з акружэння разам з атрадам Караля-Каралева, але гэты факт не атрымаў належнай увагі ў мемуарах Каралева Н.Ф. 11 сакавіка 1943 года ў баі каля вёскі Ігнатаўка загінуў легендарны камандзір брыгады А.К. Флягонтаў разам з 19 сваімі байцамі. 29 красавіка 1943 гады брыгадзе было прысвоена імя яе загінулага камандзіра, А.К. Флегантава.

Згодна з распараджэннем штаба партызанскага руху, брыгада з 19 верасня па 14 снежня 1943 года здзейсніла рэйд з Чэрвеньскага раёна ў Маларыцкі раён і ўвайшла ў склад партызанскага злучэння Брэсцкай вобласці. Брыгада дзейнічала ў Чэрвеньскім, Пухавіцкім раёнах Мінскай, Асіповіцкім, Бабруйскім - Магілёўскай, Маларыцкім, Дзівінскім - Брэсцкай абласцях.

Брыгада злучылася з часткамі Чырвонай Арміі 25 сакавіка 1944 года ў складзе чатырох атрадаў. Яна была нададзена 38-й гвардзейскай стралковай дывізіі і ў яе баявых парадках да 16 красавіка ўтрымлівала абарону каля мястэчка Макраны Маларыцкага раёна, вёскі Оса Дзівінскага раёна і пераправы праз раку Прыпяць у раёне вёскі Ветлы Камень-Кашырскага раёна УССР.

На момант расфарміравання ў чэрвені 1944 года ў складзе брыгады было 895 партызан. Устаноўлена, што 44-ы атрад быў арганізаваны ў кастрычніку 1942 года на базе дыверсійнай групы І.Д. Юрчанка, якая прыбыла з савецкага тылу ў верасні 1942 года па заданні ЦК КП(б)Б, і з жыхароў Асіповіцкага і Чэрвеньскага раёнаў. Згодна з архіўнымі дакументамі (дакладной запіскай), у яго склад на 20 кастрычніка 1942 года ўваходзіла 25 чалавек.

Аб тым, што атрад быў сфарміраваны ў кастрычніку 1942 года, пацвярджае і аналіз дат папаўнення асабовага складу 44-га атрада. У шэрагу партызан, час прыбыцця ў атрад значыцца: кастрычнік 1942 гады. Напрыклад, у партызана Турка Н.А. з вёскі Лочын Асіповіцкага раёна дата прыбыцця - 15 кастрычніка 1942 года. Згодна з даведнікам і архіўнымі дакументамі, колькасць 44-га атрада на момант яго расфарміравання 20 чэрвеня 1944 года ў Брэсцкай вобласці складала 218 партызан.

Асіповіцкі перыяд партызан-флегантаўцаў запомніўся наступнымі значнымі падзеямі:

1. Прыход у тыл ворага кавалерыйскага падраздзялення ў поўнай форме, са рыштункам і ўзбраеннем выклікаў захапленне мясцовых партызан, іх камандзіраў і мірных жыхароў. Пра гэта аднадушна згадваюць у сваіх успамінах У.І. Лівенцаў, У.І. Казлоў, Лемяшонак і іншыя.
2. Флягонтаўцы аказалі істотную дапамогу ва ўзбраенні і арганізацыі баявых дзеянняў партызан. Яны змянілі тактыку вядзення бою: замест засад на малалікія групы суперніка сталі планаваць поўнамаштабныя аперацыі. Пры сходзе эшалона з рэек партызаны ўступалі ў бой, а не адыходзілі.
3. Для каардынацыі дзеянняў і павышэння эфектыўнасці была ініцыіравана арганізацыя партызанскіх брыгад у Асіповіцкім раёне.
4. Была наладжана і падтрымлівалася рэгулярная, амаль штодзённая радыёсувязь з Масквой і Цэнтральным штабам партызанскага руху.
5. Наладзілі выпуск друкаванай прадукцыі: улётак, баявых лісткоў і партызанскага "самвыду". Публікаваліся вершы паэтаў-партызан з атрада Флегантава.
6. Асобнай увагі заслугоўвае ўзбраенне партызан-флегантаўцаў. У атрадзе Ціхамірава меліся дзве гарматы і каля 600 снарадаў да іх. На конях атрад Флегонтава дастаўляў не толькі міны (у тым ліку магнітныя) і патроны, але і супрацьтанкавыя стрэльбы (ПТР). Аб выкарыстанні ПТР шматразова згадваецца ў дзённіку Флягонтаўцаў, асабліва ў кантэксце дыверсій на чыгунцы. Акрамя таго, мясцовыя партызаны навучыліся ў флегонтаўцаў вырабляць "бясшумную" зброю з глушыцелямі, сёдлы для кавалерыі і іншыя неабходныя рэчы.

Асіповіцка-Чэрвеньскі перыяд партызан-флегантаўцаў завяршыўся 19 верасня 1943 года, калі брыгада імя А.К. Флегантава здзейсніла марш у бок Брэсцкай вобласці.

Асіповіцкі перыяд дзеяння партызан-флегантаўцаў адрозніваўся высокай прадуктыўнасцю, актыўнасцю і рэзультатыўнасцю. На маю думку, гэта шмат у чым тлумачыцца асабістымі якасцямі, арганізатарскімі здольнасцямі і аўтарытэтам А.К. Флегонтава, а таксама "магутнай" камандай, якая аб'ядналася пад яго кіраўніцтвам у кастрычніку 1942 гады. Ціхаміраў, Філіпскіх, Лівенцаў, Кузняцоў - усе яны пасля атрымалі званне Героя Савецкага Саюза.