Масаляны. Царква Раства Прасвятой Багародзіцы

З 6 сакавіка 1878 года да жніўня 1881 года настаяцелем царквы ў гонар Нараджэння Прасвятой Багародзіцы быў Ігнацій Ігнатавіч Мораз (каля 1835 - 6 красавіка 1885). Таксама ён быў у тыя гады законавучыцелем Масалянскага народнага вучылішча (звесткі з " літоўскіх Епархіяльных Ведамасцяў, "1885, нумар 44, і" памятнай кніжкі Гродзенскай губерні, " 1881, с.145).

У пачасовай царкоўна-прыходскай летапісе за 1880 год гаворыцца: "З нагоды выкананага 25-годдзя валадараньня гасудара імператара Аляксандра Мікалаевіча ў Масалянскую царкву Гродзенскага павета стараннасцю вернікаў і клапатлівасцю святара Ігната Мораза набыты наступныя два абразы, у 2 аршына вышыні і 1 аршын з чвэрцю шырыні, пісаныя на палатне: адна - Іверскай Божай Маці з надпісам залатымі літарамі уверсе 'Міласэрнасці Дзверы адчыні нам' і ўнізе 'У памяць збавення гасудара імператара Аляксандра 19 лістапада 1879 года' і іншая - св. Роўнаапостальных цароў Канстанціна і Алены з подпісам унізе 'У памяць 25-годдзя валадарання гасудара імператара Аляксандра, 19 лютага 1880 года'.

Акрамя таго, па хадайніцтве мясцовага святара памешчык маёнтка Масалян Іван Каміліч Бiспiнг (рымска-каталіцкага веравызнання) зрабіў да абразоў "безграшова тры прыгожыя рамы сталярскай працы, пакрытыя лакам".

Вольга Кавецкая,

гісторык, пісьменнік, прапрапраўнучка I.I. Мораза.

У мястэчку Масаляны акрамя шляхецкай сядзібы ёсць дарэвалюцыйная праваслаўная царква 18-га стагоддзя. Храм быў пабудаваны за сродкі Марыяны Біспінг у 1796 годзе, як каталіцкі касцёл, або, як уніяцкая царква.

Будынак мураваны ўзведзены з цэглы і камення. У 19 стагоддзя храм перададзены праваслаўным вернікам.

Царква пабудавана ў стылі позняга барока з элементамі класіцызму. Храм аднанефны. У плане прамавугольны, які накрытыдвухсхільным дахам. Галоўны фасад царквы падзелены развітым антаблементам на 2 ярусы. Ніжні ярус упрыгожаны пілястрамі. Сярэдняя частка аформлена ў выглядзе трохвугольнага франтона. Верхні ярус – вежа квадратная ў плане. У інтэр'еры над уваходам ёсць хоры. Сцены ўпрыгожаны пілястрамі з капітэлямі. Апсіда паўкруглая, у якой за перагародкай створана рызніца. Маецца трохярусны пазалочаны іканастас, які быў створаны напрыканцы 19-га стагоддзя. Некаторыя элементы іканастаса ўпрыгожаны разным арнаментам. Ёсць абраз 1882 года мастака М. Пліса «Іаан Багаслоў».

У 19 стагоддзі пры царкве было адчынена царконае вучылішча, а законавучыцелем быў прызначаны мясцовы святар. У 1880 годзе ў навучальнай установе было 60 хлопчыкаў. У 1888 годзе царкву капітальна рамантавалі на сродкі прыхода. Рамонт абыйшоўся ў 350 рублёў.

Царква таксама была адрамантавана ў апошнія гады.