Дунілавічы. Яўрэйскія могілкі.

Існуе здагадка, што назва мястэчка Дунілавічы паходзіць ад асабістага імя, да 1897 года гэта былі Данілавічы. Па іншай версіі-ад латышскага dunaksts (балотнае месца).

Габрэі пасяліліся ў Дунілавічах у 16 стагоддзі і іх колькасць ад стагоддзя ў стагоддзе ў гэтых месцах пастаянна ўзрастала. Ім было забаронена жыць у сельскай мясцовасці, а Дунілавічы былі адным з тых мястэчак, дзе дазвалялася. Ёсць звесткі пра перапіс 1897 года. У мястэчку было 1810 жыхароў, з іх 1553 яўрэі. Асноўныя землі гэтых месцаў належалі графу Тышкевічу. Звесткі пра яўрэйскае жыццё ў Дунілавічах сёння можна выявіць у архівах, а вось народная памяць перамясцілася за мяжу. Яе захоўваюць нашчадкі яўрэяў з Дунілавічаў у Ізраілі, ЗША, Аргенціне, Аўстраліі, Польшчы, Германіі. Яны цікавяцца мінулым Дунілавічаў, больш чым мясцовыя жыхары.

Габрэйскія могілкі знаходзяцца ў маляўнічым месцы і размешчаны на стромкім узгорку. Унізе Рэчка, абгароджаны старым плотам машынны двор і коні ў двары. Старадаўнія габрэйскія помнікі глядзяць на новыя каталіцкія, якія знаходзяцца на іншых могілках, праз дарогу насупраць. Крыжы і старадаўнія мацевы з шасціканцовымі зоркамі і Менора глядзяць адзін на аднаго.

Самыя старыя пахаванні на габрэйскіх могілках ставяцца да 1770-м гадам, а самыя познія - 1950 - м.да цяперашняга часу могілкі па перыметры складае 450 метраў.

Могілкі знаходзяцца ў занядбаным стане. З некалькіх тысяч мацаў ацалела толькі 369, на многіх з іх ужо немагчыма прачытаць надпісы. Вельмі рэдка нашчадкі выхадцаў з Дунілавічаў, з дапамогай Іудзейскага рэлігійнага аб'яднання Беларусі прыбіраюць і расчышчаюць могілкі, падымаюць надмагіллі. Два склепа, скрозь якія прарастаюць маладыя бярозкі, чатыры мацевы (надмагільныя камяні), пастаўленыя на магілах Коэнаў (габрэйскія святары). Над эпітафіяй далоні з рассунутымі пальцамі.

Прыязджаюць у Дунілавічы яўрэі з іншых краін, прывозяць дзяцей, унукаў, расказваюць ім пра сваё жыццё. Прыходзяць памаліцца, каменьчыкі да помнікаў пакладуць, пасядзяць і з'язджаюць. Габрэі тут больш не жывуць.

Рудэрман, які ўсталяваў першы помнік габрэям у 50 - я гады, з'ехаў спачатку ў Польшчу, а адтуль у ЗША. Перад ад'ездам сказаў: "тут мая Радзіма, але нельга ўсё жыццё пражыць на могілках".

Мясцовыя жыхары не цікавяцца мінулым сваіх землякоў-габрэяў, і, верагодна, не ведаюць, што ў гета ў Дунілавічах загінула больш за тысячу мясцовых габрэяў. Калі знаходзішся ў гэтым месцы, то сумныя думкі не пакідаюць: бо гэта ўсё, што засталося ад людзей, якія тут нарадзіліся, жылі, любілі, пакутавалі, стваралі...