Быхаўскі замак.

Калі вы паглядзіце на герб сучаснага горада Быхава, то пабачыце на ім выяву двух гарматаў. І гэта зусім не выпадкова. Бо ў 16 – 18 стагоддзях у Быхаве існаваў адзін з самых моцных замкаў у Вялікім княстве Літоўскім. Першапачаткова замак пачалі будаваць мураваны вядомыя на Беларусі і ў княстве магнаты Хадкевічы. Самы вядомы іх прадстаўнік гетман Ян Караль Хадкевіч у 1590 годзе атрымаў прывілей на пабудову замкавых умацаванняў і да 1619 года пабудова замка была амаль скончана. Замак быў пабудаваны на высокім беразе Дняпра - у плане 77 на 100 метраў. З аднаго боку замак абараняла рака, а з 3 – х іншых знаходзіўся непасрэдна горад і там быў пракапаны шырокі больш за 20 метраў абарончы роў. Канчаткова будаўніцтва замка было завершанна ўжо пры новых гаспадарах магнатах Сапегах.  Замак быў акружаны землянымі валамі з бастыёнамі, была ўязная вежа-брама. А на тэрыторыі самога замка існавала людвісарня, або гарматня, дзе адліваліся гарматы і ядра з гранатамі.  У 1648 годзе замак ня здолела ўзяць войска казакаў Ф.Гаркушы. А ў час вайны паміж Рэччу Паспалітай і Царствам Маскоўскім у сярэдзіне 17 стагоддзя замак вытрымаў некалькі аблогаў і менавіта тут быў забіты наказны казацкі гетман Іван Залатарэнка ў 1655 годзе, якога паслаў на дапамогу маскоўскаму цару Аляксею Міхайлавічу яго хаўруснік Багдан Хмяльніцкі. У Паўночную вайну замак быў разрабаваны і паступова прыйшоў у поўны заняпад. У час гітлераўскай акупацыі ў 1941 года на тэрыторыі замка нацысты ўтварылі гета. За савецкім часам у мураваным корпусе былога замка працавала мясцовая мебельная фабрыка. У апошнія гады былі праведзены археалагічныя раскопкі. Праведзена рэстаўрацыя дзвух вежаў. Астатняя частка замка знаходзіцца ў аварыйным стане.

У 1560–1570 гг. уладальнік Быхава, гетман ВКЛ Ян Караль Хадкевіч разам са сваім бацькам Геранімам Хадкевічам пабудавалі драўляна-земляны замак. Да канца стагоддзя драўляна-земляныя ўмацаванні з-за інтэнсіўнага развіцця артылерыі не адпавядалі рэаліям ваеннай справы ў Еўропе. У 1590 г. замак сур'ёзна пацярпеў падчас нападу казакоў Мацюшы Фёдаравіча. Гэты факт паслужыў падставай для будаўніцтва каменнага замка.

Да 1601 г. Ян Караль Хадкевіч пачынае будаўніцтва мураванай рэзідэнцыі ў Быхаве, што і дало штуршок да будаўніцтва мураванага замкава-палацавага комплексу. Да 1611 г. распачата ўзвядзенне бастыённых умацаванняў і сцен замка зяцем Яна Караля Хадкевіча Янам Станіславам Сапегам. У гэты час у замку ўжо існавала "сталовая хата" - месца для прыёму і размяшчэння афіцыйных дэлегацый. Канчаткова замак быў дабудаваны толькі да 1637 г. У будаўніцтве замка бралі ўдзел архітэктары, якія навучаліся ў Цэнтральнай, Паўднёвай і Паўночнай Еўропе. Замак уяўляў сабой няправільны прастакутнік, у самай шырокай частцы які дасягае 104 метра, а ў самай вузкай 76 метраў. Замак акружалі равы глыбінёй 15 метраў і шырынёй да 27 метраў. Вонкавыя межы замка затулялі бастыёны з артылерыйскімі батарэямі.

У 1659 г. падчас аблог Быхава маскоўскімі войскамі і ўкраінскімі казакамі падчас вайны Расіі з Рэччу Паспалітай Быхаўскі замак атрымаў значныя разбурэнні. Так, быў узарваны парахавы склеп у замку і была знішчана паўночная замкавая вежа з часткай паўночнага замкавага корпуса. Пасля заканчэння баявых дзеянняў замкавы комплекс быў адноўлены без замкавай паўночнай вежы, але з павялічаным жылым корпусам. У гады войнаў шляхецкіх груповак (1696–1702 гг.) і Паўночнай вайны (1700–1721 гг.) Быхаў таксама падвергся неаднаразовым аблогам. Найбольшыя разбурэнні замак атрымаў падчас аблог рускім войскам у 1702 і 1707 гг.

З уваходжаннем Быхава ў склад Расійскай імперыі ў 1772 г. роля замка як прадстаўніцкага і абарончага аб'екта спынілася. У замку размяшчаліся салдацкія казармы, турма, вайсковыя склады.

У 1941 г. на тэрыторыі Быхаўскага замка гітлераўцамі было арганізавана яўрэйскае гета, пазней - шпіталь.

У пасляваенны час на тэрыторыі замка размяшчалася школа малодшага каманднага саставу, склады, мэблевая фабрыка. Прыватны прадпрымальнік, які ўзяў у арэнду ў канцы 2000-х гг. вытворчыя памяшканні на тэрыторыі замкавага комплексу, не змог уберагчы помнік ад пажару.

У 2013 г. у рамках дзяржаўнай праграмы "Культура Беларусі" ў замку праведзены работы па добраўпарадкаванні тэрыторыі, кансервацыі замка і частковым аднаўленні дзвюх веж. Палацавы комплекс знаходзіцца ў Дзяржаўным спісе гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.