Брэст. Свята-Мікалаеўскі гарнізонны сабор.

Тут, дзе пачынала сваю гісторыю старажытнае, тысячагадовае Бярэсце, у цэнтры воінскага мемарыяла, на тэрыторыі гераічнай Брэсцкай Крэпасці, стаіць шматпакутны, але ганарлівы і велічны сведка войн і гістарычных перамен - Свята-Мікалаеўскі гарнізонны сабор.

Па найвысокім імператарскім указанні, найвядомы архітэктар Расіі XIX стагоддзі акадэмік Давід Грым склаў праект, паводле якога ў 1851 году быў закладзены падмурак храма. Храм быў пабудаваны ў візантыйскім стылі з бакавымі нефамі, вялікай абсідай, велічным купалам, які вянчаецца георгіеўскім крыжом. Унутры было 8 калон, якія забяспечвалі апору вялізнаму купалу.

Адным з першых настаяцеляў храма быў вядомы заканавучнік Брэста протаіерэй Канстанцін Макавельскі. У 1886 г. святыню наведаў Расійскі імператар Аляксандр III разам са сваім спадчыннікам цэсарэвічам Мікалаем II, апошнім імператарам Расійскай Імперыі і кронпрынцам Вільгельмам.

Першая сусветная вайна абрынула на сцены храма першыя кілаграмы снарадаў і куль. У 1915 годзе ў Расію былі эвакуіраваны званы. У 1921 годзе, пасля падпісання Рыжскага міру з Польшчай, сабор увайшоў у склад Рэчы Паспалітай. Яго перабудавалі і ператварылі ў рыма-каталіцкі касцёл святога Казіміра па праекце польскіх архітэктараў. У верасні 1939 года храм, разам з польскімі салдатамі, прыняў на сябе абарону крэпасці. Сведчаннем гэтага з'яўляецца след разарванай бомбы на апсідзе алтара. З 1939 па 1941 гады ў царкве знаходзіўся чырвонаармейскі клуб.

У чэрвені 1941 года царкоўны будынак стаў важным пунктам абароны, бо знаходзіўся на самым высокім месцы цытадэлі. Падчас уварвання нямецкіх войскаў, з'яўляючыся апошнім агменем супраціву абаронцаў Брэсцкай крэпасці, сабор змог вытрымаць бамбёжкі і абстрэлы. Аднак яго сцены изрешетили кулі, аскепкі снарадаў і бомбаў.

Пасля вайны храм стаяў у разбураным выглядзе, і толькі яго склеп выкарыстоўваўся для захоўвання квашэнняў Гархарчгандлю. У 1994 годзе храм зноў вярнуўся ва ўлонне Рускай Праваслаўнай Царквы, пачалася яго рэстаўрацыя, за кошт ахвяраванняў прыхаджан, а таксама дзякуючы мецэнатам, спонсарам, гарадскім і абласным уладам, войску і сілавым структурам. У 2001 годзе храм атрымаў у дар ад Беларускай чыгункі срэбны звон вагой адну тону. З 2009 года ў храмавы комплекс уваходзіць і спецыяльна збудаваны храм-капліца, у якім здзяйсняюцца Таінствы Хрышчэння і Вянчання.

Сёння Свята-Мікалаеўскі гарнізонны храм зноў выглядае, як і ў часы цара Мікалая II. Па сваёй структуры храм двухпавярховы. Ніжні паверх прысвечаны пакутніку Яну Воіну, а верхні - свяціцелю Мікалаю Цудатворцу. Асабліва ўшанаваныя святыні храма: часціцы мошчаў велікамучаніка Панцеляймона, прападобных Іова і Амфілохія Пачаеўскіх і ўласна свяціцеля Мікалая Цудатворца.