Брэст. Касцёл Узвышэння Святога Крыжа.

Касцёл Узвышэння Святога Крыжа быў пабудаваны ў 1856 годзе з цэглы па праекце губернскага архітэктара Гродна Якава Фардона. Першапачаткова праектаванне даручылі брэсцкаму архітэктару Уладзіміру Палікарпаву, але ён не змог выканаць патрабаванні Імператара, і заданне перадалі Фардону. У 1849 годзе праект быў зацверджаны Імператарам.

Касцёл, яскравы прыклад позняга класіцызму, пабудаваны ў базілікальным стылі: прамавугольны будынак з трыма нефамі і паўкруглай апсідай, якая завяршае цэнтральную нава, і бакавой прыбудовай (сакрыстыяй). Галоўны фасад падзелены пілястрамі на тры часткі і ўпрыгожаны дзвюма вежамі з трохкутным франтонам паміж імі. Цэнтральны ўваход вылучаны пілястрамі і трохкутным франтонам, да яго вядзе высокія ўсходы. Бакавыя фасады маюць прастакутныя аконныя праёмы ў два ўзроўня, дэкараваныя падваконнымі панэлямі з разеткамі і пілястрамі. Апсіда выдзелена высокай паўцыркульнай нішай, дзе быў арганізаваны алтар, а на хорах устаноўлены орган.

У час Вялікай Айчыннай вайны касцёл быў моцна пашкоджаны, і пасля вайны зачынены. З 1950 па 1990 год будынак выкарыстоўваўся як Брэсцкі абласны краязнаўчы музей, інтэр'ер быў зменены, а бакавыя вежы цэнтральнага фасада зняты. У 1990-х гадах касцёл перадалі Рымска-каталіцкай царкве і максімальна аднавілі да першапачатковага віду. Цяпер гэта дзейны храм і помнік архітэктуры Брэста, дзе таксама праходзяць канцэрты арганнай музыкі.

У царкве знаходзіцца вялікая хрысціянская святыня з багатым гістарычным лёсам – Брэсцкая ікона Божай маці. Гэта цудатворны абраз, датаваны XVI стагоддзем, памерам 120х80 см, упрыгожаны сярэбраным акладам. На абразе намалявана Марыя ў малітоўнай позе, якая схіліла галаву над немаўлём, а па правую руку ад яе – смуткуючы святы Ян Хрысціцель, чый погляд накіраваны на Збавіцеля. Абраз з'яўляецца копіяй з рымскай базілікі Sancta Maria Maggiori. Прывезены з Рыма ў канцы XVI стагоддзя Іпаціем Пацеем, кіеўскім мітрапалітам і адным з арганізатараў і ідэйных заснавальнікаў Брэсцкай царкоўнай уніі, абраз доўгі час знаходзіўся ў Брэсцкім дамініканскім манастыры. У перыяд казацкіх войнаў была выкрадзена татарамі, адбіта Мікалаем Патоцкім, у той час ён знаходзіўся на пасадзе Гетмана польнага кароннага (намеснік камандуючага арміяй у Рэчы Паспалітай), і змешчана ў яго капліцы. Пасля смерці Патоцкага ў 1676, яго жонка перадала ўпрыгожаны ёю металічнай рызай драўляны абраз у Брэсцкі дамініканскі манастыр. Цудоўны абраз перажыў шматлікія іншаземныя нашэсці, дзве сусветныя войны, атэістычны вандалізм. Пасля вяртання католікам храма Узвышэння Святога Крыжа абраз быў ізноў урачыста перанесены ў яго. Гэта выява аказалася адзіным уцалелым з 37 абразоў, якія ўпрыгожвалі касцёл у даваенны перыяд. У 1996 годзе абраз быў урачыста каранаваны як цудатворны кардыналам Казімірам Свёнтэкам і Апостальскім нунцыем Дамінікам Грушоўскім. Ад ранейшых часоў таксама захаваліся цудоўныя каляровыя вітражы з выявай Дзевы Марыі, апосталаў і святых.

У 1993 годзе ў цэнтры касцёла была ўстаноўлена мемарыяльная дошка ў гонар польскіх воінаў, якія абаранялі Брэсцкую крэпасць ад гітлераўцаў у верасні 1939 года. Зараз Крыжаўзвіжанскі касцёл застаецца галоўным храмам католікаў Брэста. У храме рэгулярна праводзяцца імшы. Як і ў ранейшыя гады, кіраўніцтва храма ласкава дае ўсім жадаючым час ад часу атрымаць асалоду ад канцэртаў арганнай музыкі. Тут выконваюць як духоўную, так і класічную, і нават сучасную арганную музыку.