Бабруйск. Руіны крэпасці.

У перадпачатку магчымай вайны з Напалеонам, планавалася падрыхтоўка заходніх абласцей Расійскай імперыі да вайны, і ўзвядзенне з гэтай мэтай абарончых умацаванняў. Меркавалася закласці ўмацаванні ў Рагачове, Дынабургу і Быхаве. Генерал-маёр, інжынер Карл Опперман, пасля агляду заходняй мяжы, стаў настойваць на будаўніцтве крэпасці на рацэ Бярэзіне ў Бабруйску ў якасці альтэрнатывы крэпасці ў Рагачова на Дняпры. 20 чэрвеня 1810 года Аляксандр I канчаткова зацвердзіў распрацаваны Апперманам генеральны план Бабруйскай крэпасці. Згодна з планам Апермана, пад крэпасць адводзілася ўся гістарычная тэрыторыя горада на заходнім беразе Бярэзіны.

Падчас інтэнсіўнай работы над збудаваннем былі насыпаны валы, добраўпарадкаваны земляныя ўмацаванні, пабудаваны восем бастыёнаў і створаны ўнутраныя забудовы. Будаўнічыя матэрыялы пастаўляліся з розных частак імперыі: Карэліі, Украіны, Каўказа. Будаўніцтва вялося па інавацыйных распрацоўках, выкарыстоўвалася перадавая будаўнічая тэхніка. Да канца 1811 года крэпасць ужо валодала вялікай магутнасцю. У той час яе лічылі адной з найлепшых на тэрыторыі Беларусі. У пачатку вайны 1812 года каля 300 гармат паставілі на ўзбраенне Бабруйскай крэпасці, і размясцілі больш за 4 тысячы чалавек. Сцены мелі таўшчыню да 10 цаглін, што рабіла іх непрабіўнымі для артылерыі.

Пасля вайны будаўніцтва Бабруйскай крэпасці працягнулі: павялічылі тэрыторыю, узвялі дадатковыя ўмацаванні, уладкавалі вуліцы і бульвары. Новы архітэктар А. Штаўберт быў прыхільнікам класічнага стылю. У Бабруйскай крэпасці з'явілася Саборная плошча, з размешчанымі на ёй шпіталем, будынкам штаба, саборам Аляксандра Неўскага, з'явіліся дадатковыя вежы і бастыёны.

Да канца XIX стагоддзі крэпасць страціла сваё ваеннае прызначэнне. У чэрвені 1941-га крэпасць акупавалі нямецкія салдаты і арганізавалі ў ёй канцэнтрацыйны лагер для савецкіх ваеннапалонных. У лістападзе немцы падпалілі крэпасць і ўчынілі масавы растрэл.

У 2002 годзе помнік гісторыі і архітэктуры "Бабруйская крэпасць" унесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь, пачалася рэканструкцыя крэпасці. Пабудовы часткова адноўлены, сёння можна агледзець рэдуты-плацдармы, казематы, вежу Апермана і іншыя гаспадарчыя памяшканні - аднак большая іх частка знаходзіцца ў стане руін.

Поўнае апісанне “Бабруйскай крэпасці” і цікавая экспазіцыя прадстаўлены ў Бабруйскім краязнаўчым музеі.