Бяроза. Руіны картэзіянскага кляштара.

Заснаваны ў 1648-1689 гг. прадстаўніком вядомага магнацкага роду Казімірам Львом Сапегам кляштар картэзіянцаў, адзіны манастыр гэтага ордэна ў Вялікім княстве Літоўскім, аказаў вялікі ўплыў на сацыяльна-эканамічнае развіццё Бярозы, якая мела ў той час статус мястэчка. Больш за тое, кляштар з'яўляўся рэлігійным, навуковым, асветніцкім, адукацыйным і дабрачынным цэнтрам. Па прыгажосці дызайну і архітэктуры Бярозаўскі кляштар картэзіянцаў быў унесены ў Французскую энцыклапедыю мастацтваў і практычна не меў аналагаў у Еўропе.

Статут ордэна картэзіянцаў лічыцца ці не самым цвёрдым сярод усіх іншых каталіцкіх: манахам-«бацькам» забаранялася нават мець зносіны сябар з сябрам, а на агульную трапезу яны збіраліся ўсяго раз у год. Картэзіянцы давалі зарок маўчання, жылі ў зачыненых келлях, а свае дні праводзілі ў малітвах і разважаннях. Манахі-"браты", правілы для якіх былі не такімі строгімі, займаліся гаспадаркай. У Бярозаўскага манастыра была ўласная вытворчасць чарапіцы, бровар, некалькі млыноў, аранжарэя, бібліятэка і вінаграднікі. Каб трымаць усё гэта ў парадку, у манастыры працавалі амаль 2000 прыгонных сялян. Манахі-пустэльнікі багацелі з кожным днём і ператварыліся ў буйных землеўладальнікаў.

У комплекс манастыра ўваходзілі ўласна манастыр, касцёл Святога Крыжа і капліца св. Бруна. Пабудаваны ён у стылі барока як манастыр-крэпасць - з элементамі абарончага дойлідства: каменныя сцены з вежамі, роў вакол манастыра. Будаўніцтва пачата ў 1648 годзе, скончана ў 1689 годзе.

Тэрыторыя манастыра падзелена на замкнёныя, асобныя прасторы. У цэнтры - квадратны двор, акружаны будынкамі келій манахаў-пустэльнікаў. Манастыр меў некалькі мураваных будынкаў, аднатыпныя вочкі жылых памяшканняў з маленькімі ўнутранымі панадворкамі, трапезную, бібліятэку, шпіталь, аптэку, гаспадарчыя пабудовы.

Касцёл, асвечаны ў 1666 г. – галоўны будынак кляштара. Гэта трохнефная базіліка з трыма кантаванымі апсідамі і кантаваным тамбурам пры ўваходзе, злучаная з манастыром калідорамі, якія ўтвараюць замкнёны квадратны двор. Да фасада касцёла была прыбудавана 8-гранная шмат'ярусная вежа-званіца з барочным купалам і гарматамі на ярусах. Унутраная прастора касцёла падзялялася на два богаслужэнні: для свецкіх і пустэльнікаў.

Да нашых дзён часткова захаваліся: частка манастырскіх сцен, уязная брама, двухпавярховы палац Сапегаў, фрагменты вартаўнічых веж, частка званіцы былога касцёла. У сярэдзіне старых могілак, што суседнічаюць з руінамі манастыра, размешчана стэла, якая, паводле непацверджаных звестак, устаноўлена на магіле Казіміра Сапегі, перапахаванага пры разбурэнні манастырскага касцёла.

Старадаўні выгляд манастыра дайшоў да нашых дзён на захаваных чарцяжах, гравюрах і акварэлях Напалеона Орды.