Белавежская Пушча

Ажывелай казкай Белавежскай пушчы з'яўляецца «Сядзіба беларускага Дзеда Мароза», дзе можна акунуцца ў чароўны чароўны свет, створаны ўмелымі рукамі майстроў – разьбяроў па дрэве. Маёнтак - гэта працяг чароўнай магіі старажытнага лесу, створаная людскімі рукамі казка, якая натуральна ўпісваецца ў яго каларыт.

Сядзіба адкрылася 16 снежня 2003 года, і займае амаль 15 гектараў. Гэта тэрыторыя, уключаная ў запаведную зону, але пры гэтым яна аддзелена ад дзікага гушчару бяспечнымі платамі, а ўсярэдзіне пракладзены пешаходныя дарожкі. Штогод Маёнтак наведвае каля 150 тысяч чалавек. Гэта адно з самых прыгожых месцаў «пражывання» Дзеда Мароза, якіх зараз нямала ў свеце. Упрыгожаныя ажурнай разьбой домікі, любоўна выкананыя скульптуры казачных персанажаў, прыбраная навагодняя ёлка, гірлянды з рознакаляровых лямпачак, што зіхацяць тысячамі агнёў, ствараюць атмасферу непераходзячага свята, адчуванне чараўніцтва.

Асабліва прыгожа выглядае домік Дзеда Мароза з драўлянымі калонамі, упрыгожаны вычварным разьбярствам і марозным роспісам на вокнах, увіты гірляндамі мініяцюрных лямпачак. Дым над комінам, кветкі і зеляніна каля хаткі ў летні час падкрэсліваюць яго жылы выгляд.

Многія аб'екты Маёнтак - Церам Снягуркі, Чароўны Млын, які ператварае дрэнныя ўчынкі ў пыл і пясок, паляна Дванаццаці Месяцаў, жывая Навагодняя Елка, алея знакаў Усходняга Календара і іншыя - маюць свае легенды, гісторыі і павер'і. У Маёнтак можна загадаць самыя патаемныя жаданні, папрасіць Дзеда Мароза дапамагчы ў іх выкананні. Памочнікі добрага чараўніка абавязкова ўручаць падарунак яго гасцям. Каля ўвахода ў Маёнтак можна пракаціцца на Навагоднім цягніку, а ў гандлёвых шэрагах каля стаянкі аўтобусаў купіць сувеніры, зайсці ва ўтульна абсталяваную «Хату Дзеда Мароза», каб паесці бліноў і пакаштаваць разнастайныя стравы беларускай кухні. Для адпачынку абсталяваны шматлікія альтанкі, сталы пад крытымі падстрэшкамі і пад шатамі велізарных дрэў.

Сядзіба працуе круглы год, і практычна штодня Дзед Мароз, як галоўны вінаваты ў святочным настроі, выходзіць пагутарыць з публікай. У залежнасці ад надвор'я, змяняецца яго ўбор — гэта можа быць лёгкая льняная кашуля, парчовы кафтан ці кажушок з высокімі вастраносымі ботамі. Нязменным застаецца галоўны атрыбут - магічны кій, які пры неабходнасці неадкладна нагоніць сцюжу на наваколлі.

Музей прыроды Белавежскай пушчы, які не мае аналагаў у рэспубліцы, — гэта ўнікальны ў сваім родзе выставачны комплекс, прысвечаны не столькі класічнаму краязнаўству, колькі экалогіі і захаванню незаменных багаццяў Палесся. Цяпер у ім 26 экспазіцый больш і 1000 адзінак захоўвання, якія ілюструюць багатую флору і фауну рэгіёна, які перажыў некалькі страшных гістарычных эпох.

На некалькіх паверхах асветніцкага цэнтра пры запаведніку сабрана сапраўдная скарбніца, якая пакажа ўсю прыгажосць, багацце і няўлоўнае зачараванне некранутага беларускага краю. Залы разлічаны такім чынам, каб зацікавіць усіх - як натуралістаў, так і простых гасцей, хто вырашыць бліжэй пазнаёміцца з загадкамі мясцовага гушчару і балот.

Першыя залы - гэта гісторыя асваення беларускіх зямель старажытным чалавекам. У іх узнаўляюцца вехі засялення палескіх тэрыторый, а таксама прадстаўлены найкаштоўнейшыя археалагічныя знаходкі дахрысціянскай пары.

У другой частцы экспазіцыі прадстаўлены сезонныя асаблівасці і найбольш яркія рысы прыроды ў розныя поры года. Заснежаны зімовы лес, характэрныя карціны вясны, гады і восені даюць уяўленне пра жыццё насельнікаў пушчанскага лесу. Таксама наведвальнікаў знаёмяць з маштабамі варварства легендарных «царскіх паляванняў» - колькі было забіта зуброў і аленяў, як скарачаўся арэал пасялення іншых жывёл, і як розныя кіраўнікі спрабавалі аднавіць іх колькасць.

Трэцяя частка адлюстроўвае біяразнастайнасць водна-балотных экасістэм пушчы, а таксама асобныя характэрныя эпізоды з жыцця лясных насельнікаў.

Завяршальныя залы - аповяд аб выдаленых кутках лесу, куды немагчыма, ці забаронена праходзіць радавому турысту. Напрыклад, тут выстаўлены фатаграфіі Дзікага балота, у якое вядзе адзіная грунтавая дарога, якая размываецца ў міжсезонне, з-за чаго нават супрацоўнікам запаведніка не заўсёды проста туды патрапіць.

У 1952-м годзе музей афіцыйна адкрыўся ў спецыяльна пабудаваным будынку. На той момант калекцыя ўжо складала каля тысячы экспанатаў. Галоўным пасылам на працягу дзясяткаў гадоў была рэкрэацыя – зубры знаходзіліся на грані вымірання, і вядучыя савецкія навукоўцы займаліся не толькі селекцыяй, але і пошукам «аблуканых» асобін. Як толькі жывёліна памірала натуральнай смерцю, яе тушу беражліва перавозілі ў лабараторыю таксідэрмістаў - так з'яўляліся знакамітыя пудзілы. Прыкладна тады ж пачала афармляцца і інтэрактыўны складнік маштабных выставак. Наколькі дазвалялі тэхнічныя сродкі, ствараўся фон для інсталяцый - шум ветру, спевы птушак, цурчанне вадаёмаў і назойлівае гудзенне насякомых. Ужыванне фатаграфій лясных пейзажаў для афармлення задняга плану дыярам як бы зрушвае іх межы і пашырае прастору. Каб больш поўна паказаць біяразнастайнасць рэгіёна, у залах музея размешчаны праекцыйныя экраны, на якіх дэманструюцца фатаграфіі прыродных і гісторыка-культурных аб'ектаў Белавежскай пушчы.

Белавежская пушча — найболей буйная рэшта рэліктавага першабытнага раўніннага лесу, які, паводле ўяўленняў, якія склаліся ў сучаснай навуцы, у дагістарычныя часы рос на тэрыторыі Еўропы. Паступова ён быў высечаны, але ў адносна некранутым стане ў выглядзе буйнога масіву захаваўся толькі ў Белавежскім рэгіёне на тэрыторыі сучасных Беларусі і Польшчы. Белавежскую пушчу адносяць да экарэгіёна пад назвай «сармацкі змешаны лес».

Для захавання ўнікальнай прыроды ў Белавежскай пушчы выдзелены чатыры функцыянальныя зоны з розным рэжымам аховы: запаведная зона, зона рэгуляванага карыстання, рэкрэацыйная і гаспадарчая зоны. Акрамя таго, вакол пушчы створана ахоўная (буферная) зона.

У 1979 годзе рашэннем ЮНЕСКА Белавежскі нацыянальны парк (Польшча) быў уключаны ў Спіс Сусветнай спадчыны. У 1992 годзе гэты прыродаахоўны аб'ект ЮНЕСКА пашырыўся за кошт Нацыянальнага парка "Белавежская пушча" (Беларусь).

Белавежская пушча з'яўляецца ўнікальным і найбуйным масівам старажытных лясоў, тыповых для раўнін Сярэдняй Еўропы. Пад лесам 86% тэрыторыі. Пераважаюць хваёвыя лясы (59,3%) - галоўным чынам чарнічныя і імшыстыя. Сярэдні ўзрост дрэў у лясах Белавежскай пушчы складае 81 год, на асобных участках лесу дрэвы маюць узрост 250—350 гадоў і дыяметр да 150 см. У пушчы зарэгістравана больш за тысячу дрэў-волатаў (Цар-дуб і іншыя 400—600-гадовыя дубы, 250 -350-гадовыя ясені і хвоі, 200-250-гадовыя елкі).

Белавежская пушча па колькасці відаў раслін і жывёлін не мае сабе роўных у Еўропе. Тут растуць 958 відаў судзінкавых споравых і насенных раслін, зарэгістравана 260 відаў імхоў і мохападобных, больш за 290 відаў лішайнікаў і 570 відаў грыбоў. У спісе фауны Белавежскай пушчы налічваецца 59 відаў млекакормячых, 256 відаў птушак, 7 відаў паўзуноў, 11 відаў земнаводных, 24 віды рыб і больш за 11 000 бесхрыбтовых жывёл. Тут жыве самая буйная ў свеце папуляцыя зуброў. У нацыянальным парку жывуць таксама паўдзікія поні-«конікі», іх разводзяць, спрабуючы ўзнавіць вымерлую пароду коней - тартанаў, папулярных калісьці ва ўсёй Еўропе, а таксама зуброны - мешанка бізонаў і кароў. Сярод 59 відаў млекакормячых – ваўкі, высакародныя алені, казулі, рысі, бабры, ласі, дзікі. Еўрапейскі запаведнік зуброў дазволіць убачыць гэтых жывёл у невялікім парку.