Баранавічы. Пакроўскі сабор.

Пакроўскі сабор - найстарэйшы з існуючых праваслаўных храмаў у Баранавічах, найбуйнейшы ў Беларусі помнік архітэктуры неакласіцызму, пабудаваны ў 1924-1932 гг. на месцы згарэлай у 1921 годзе драўлянай царквы.

Гісторыя храма.

У 1908 годзе на месцы цяперашняга сабора ў Баранавічах быў пабудаваны драўляны праваслаўны храм. Драўляная царква праіснавала нядоўга і згарэла ў 1921 годзе ў ноч на 19 красавіка (2 мая па новым стылі), пасля святочнага вечара першага дня Вялікадня. Раніцай Уся праваслаўная паства горада сабралася на папялішча. Прыход вырашыў аднавіць сваю царкву. Быў створаны Камітэт па будаўніцтве новага храма на чале з сенатарам польскага сейма Аляксеем Назарэўскім, протаіерэем Паўлам Мацкевічам і царкоўным старастам Яроцкім. На працягу двух гадоў польскія ўлады Навагрудскага ваяводства не падпісвалі праект будаўніцтва царквы, якую першапачаткова хацелі аднавіць з дрэва. Тады камісія пры падтрымцы арцыбіскупа Дыянісія вырашыла пабудаваць каменны храм.

Новы праект распрацаваў Варшаўскі архітэктар Мікалай Абалонскі. Будаўніцтва царквы ацанілі ў 147 тысяч злотых (для прыкладу, пуд жыта тады каштаваў прыкладна 2 злотых). 6 жніўня 1924 года храм быў закладзены епіскапам Палескім і Пінскім Аляксандрам у прысутнасці мясцовых уладаў, ваеннага гарнізона з аркестрам і шматтысячнай абшчыны праваслаўных і іншаверцаў. З 1925-га па 1928 год жыхары горада сабралі 36 тысяч злотых на новы храм. Дзякуючы намаганням сенатара Назарэўскага, абранага ў Баранавічах ад беларускага блока, польскі ўрад выдзеліў для будаўніцтва царквы 58 тысяч на тры гады. Магістрат горада Баранавічы знайшоў яшчэ 8000 на будаўніцтва храма.

Пачалося інтэнсіўнае будаўніцтва. За 1927 г. сабор атрымалася вывесці пад дах. Праз чатыры гады пасля пачатку будаўніцтва, 20 лістапада 1928 года, на храме былі ўрачыста ўстаноўлены Купалы. Пазней, да 1931 года, унутры царквы вялі працы, упрыгожвалі іканастасы, выкладвалі мазаікі, прывезеныя з Варшавы. 23 жніўня 1928 года мітрапаліт Дыянісій перадаў у Баранавічы іканастас з былой хатняй царквы Варшаўскага каралеўскага замка, а таксама 4 абразы на цынку, 7 падвойных дубовых дзвярэй, 40 фрагментаў мазаікі і 13 скрынь з гіпсавымі роспісамі — усё, што засталося ад знесенага Варшаўскага сабора Аляксандра Неўскага. 30 фрагментаў мазаікі былі сабраны ў 4 панэлі і размешчаны на ўнутранай і знешняй сценах Баранавіцкай царквы. Яшчэ 10 фрагментаў дагэтуль ляжаць у падвалах храма, паколькі скласці поўнае ўяўленне пра іх немагчыма.

4 кастрычніка 1931 года Баранавіцкі сабор Пакрова Прасвятой Багародзіцы асвяціў архіепіскап Гродзенскі і Навагрудскі Аляксій, і з 1949 года ён доўгі час заставаўся адзіным дзеючым праваслаўным храмам у горадзе. У 1953 годзе храм быў уключаны ў спіс помнікаў архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы.

Архітэктура.

Уяўляе сабой цагляны крыжова-купальны храм. Адносіцца да стылю неакласіцызм. Да асноўнага аб'ёму храма, чатырохстоўпнага і квадратнага ў плане, прымыкаюць з усходу тры паўкруглыя апсіды; накрывае яго паўсферычны купал, увянчаны шарам з крыжам.

Бакавыя фасады ўпрыгожаны манументальнымі чатырохстоўпнымі порцікамі іанічнага ордара з трохвугольнымі франтонамі. Бакавыя ўваходы адкрываюцца толькі падчас вялікіх святаў.

Да храма прымыкае чатырохгранная трох'ярусная Званіца, увянчаная чатырохгранным паўсферычным купалам з высокім шпілем.

Інтэр'ер.

Трох'ярусны іканастас выкананы ў рускім стылі з разьбянымі царскімі брамай і вобразамі XIX - пачатку XX стагоддзяў, такімі як «Ісус Хрыстос Благавешчальны», «Святы Лаўрэнцій», «Маці Божая з немаўлём», «Святы Стэфан», «Спас з надыходзячымі», «Хрыстос са сферою», «Дабравешчанне», «Спас Пантакратар» (першая палова XVIII стагоддзя). Таксама захоўваецца вобраз у срэбным акладзе "Маці Божая Жыровіцкая" (1847) і многае іншае. Дадзены іканастас, прывезены некалі з былой дамавой царквы Варшаўскага каралеўскага замка, лічыцца адным з найбольшых у Беларусі.

Мазаіка.

Галоўная славутасць храма - мазаікі, якімі ўпрыгожаны знешнія і ўнутраныя сцены, набраныя па кардонах вядомых рускіх мастакоў у Пецярбургскай майстэрні У.Фралова ў пачатку мінулага стагоддзя.

Гісторыя мазаічных упрыгожванняў наступная. У канцы XIX ст. у Варшаве па праекце вядомага рускага дойліда Л. Бенуа быў збудаваны праваслаўны сабор Аляксандра Неўскага. Храм быў асвечаны ў 1912 годзе, па завяршэнні будаўніцтва сабор дасягаў у вышыню 70 м, і быў самым высокім будынкам у Варшаве. Ён быў упрыгожаны мазаічнымі кампазіцыямі, выкананымі ў 1901-11 гг. па эскізах у. Васняцова, Н.Бруні, Н. Кошалева і У. Думiтрашка. Храм разбураны польскімі ўладамі ў сярэдзіне 1920-х гадоў. Галоўным матывам стала тое, што сабор нагадваў ім пра рускае панаванне над Польшчай. Акрамя сабора Святога Аляксандра Неўскага ў Варшаве, палякамі па тых жа матывах былі знішчаны і многія іншыя праваслаўныя храмы на тэрыторыі краіны. Частка наборнай шліфаванай мазаікі была перапраўлена ў Баранавічы. Гэтыя мазаічныя палотны і былі выкарыстаныя для афармлення Пакроўскага сабора.

У інтэр'еры храма былі размешчаны фрагменты кампазіцыі у. М. Васняцова «Аб табе радуецца...», абразы «Св.Іосіф Волоцкий» і «Св. Аляксій, мітрапаліт Маскоўскі» (абедзве мазаікі – мастака У. I. Думiтрашка), кампазіцыі «Дэiсус вялікі з надыходзячымі» (маст. Н.А. Кошалеў) і «Маці Божая з анёльскімі чынамі» (маст. Н.А. Бруні).

Звонку храм упрыгожаны мазаічнымі кампазіцыямі мастакоў Н. Бруні "Сабор Архістратыга Міхаіла" і Н.Кошалева "Спас з данатарам (кцiтарам)".